Trong bài viết dưới đây để tiếp tục phần 2, tôi xin phép liệt kê thêm một số ví dụ thuộc về nhóm lỗi thứ 2 (dịch mà như chưa dịch) trong bản dịch Lolita của ông Dương Tường. Để tiện cho quý vị theo dõi, lần này tôi chỉ tập chung vào đánh giá vài trang trong phần Lời nói đầu (foreword) của cuốn sách. Thật đáng ngạc nhiên là chỉ trong vài trang giấy mỏng, với vỏn vẹn hơn ngàn chữ, mà bản dịch của ông Dương Tường cũng có đến hơn chục lỗi dịch và khá nhiều điểm cần tranh luận.

Ví dụ 7:

Nguyên bản tiếng Anh, dòng đầu tiên phần lời nói đầu:

“Lolita, or the Confession of a White Widowed Male,” such were the two titles under which the writer of the present note received the strange pages it preambulates. “Humbert Humbert,” their author, had died in legal captivity, of coronary thrombosis, on November 16, 1952, a few days before his trial was scheduled to start.

Bản dịch Dương Tường:

“Lolita” hay “Lời thú tội của một gã đàn ông da trắng góa vợ”, ấy là hai cái đẩu đề của tập bản thảo kì lạ được gửi đến người viết những dòng này làm mào đầu cho nó. “Humbert Humbert”(1), tác giả của nó , đã chết trong tù vì chứng nghẽn động mạch vành vào ngày 16 tháng Mười một năm 1952, ít hôm trước khi bắt đầu phiên tòa xử ông ta.

Lời bình:

Bản dịch tiếng Việt dịch sai chữ received (đã nhận được) thành được gửi đến, tuy nhiên không phải cái gì “được gửi đến” thì cũng là “đã nhận được”. Ông Dương Tường còn bỏ qua chữ scheduled trong a few days before his trial was scheduled to start. Đọc đoạn văn về tổng thể rất lủng củng, không hiểu cái gì là mào đầu cho cái gì? Và cái mào đầu ấy là mào đầu cho cái gì? Cho lời nói đầu, hay cho tập bản thảo? Trong khi có thể dịch đơn giản như sau:

“Lolita hay Lời thú tội của một gã đàn ông da trắng góa vợ”, là hai tựa đề của tập bản thảo kì lạ mà người đang viết những dòng lời nói đầu này nhận được. “Humbert Humbert”, tác giả của tập bản thảo, đã chết vì chứng nghẽn động mạch vành trong trại giam vào ngày 16 tháng Mười một năm 1952, ít hôm trước khi phiên tòa xét xử dự định diễn ra.

Ví dụ 8:

Nguyên bản tiếng Anh, phần lời nói đầu:

His lawyer, my good friend and relation, Clarence Choate Clark, Esq., now of the District of Columbia bar, in asking me to edit the manuscript, based his request on a clause in his client's will which empowered my eminent cousin to use the discretion in all matters pertaining to the preparation of “Lolita” for print. Mr. Clark's decision may have been influenced by the fact that the editor of his choice had just been awarded the Poling Prize for a modest work (“Do the Senses make Sense?”) wherein certain morbid states and perversions had been discussed.

Bản dịch của Dương Tường:

Khi yêu cầu tôi biên tập những trang này, luật sư của ông ta, Ngài Clarence Choate Clark, nay là thành viên của luật sư đoàn miền Columbia , cũng là bạn và bà con của tôi, dựa trên một điều khoản trong di chúc của thân chủ của ông trao toàn quyền cho người anh họ lỗi lạc của tôi tiến hành mọi sự chuẩn bị cần thiết cho việc in ấn cuốn “Lolita”. Quyết định của ông Clark có thể là do người biên tập mà ông chọn vừa được tặng giải thưởng Poling về một tác phẩm khiêm tốn (“Do the Senses Make Sense?”) trong đó có bàn đến một số trạng thái bệnh hoạn và loạn dâm.

Lời bình:

Đoạn văn không dài, và khá đơn giản, nhưng ông Dương Tường dịch rất lộn xộn và sai nhiều chỗ. Xem đoạn văn ông dịch, độc giả rất băn khoăn là người anh họ lỗi lạc của người biên tập (John Ray) là ai, mà Humbert lại trao toàn quyền để chuẩn bị in ấn Lolita? Đọc đoạn này độc giả hình dung ra 4 nhân vật:

- Ông John Ray viết lời nói đầu,

- Ông Humbert là phạm nhân, và cũng là tác giả bản thảo,

- Ông Clark là luật sư của ông Humbert, cũng là bạn và bà con của ông John Ray,

- Ông anh họ (của John Ray)được Humbert trao toàn quyền để chuẩn bị in ấn Lolita.

Dịch như ông Dương Tường làm độc giả thấy thừa mất một người so với nguyên bản tiếng Anh. Thực ra chẳng có ông anh họ nào ở đây hết, người mà ông Dương Tường dịch sai thành “người anh họ lỗi lạc”, chính là ông Clark. Chữ cousin trong tiếng Anh có nhiều nghĩa, nói đến các mối quan hệ bà con, anh em, họ hàng, dịch thành người anh họ là không chính xác, và cách diễn đạt lủng củng góp phần thêm vào việc độc giả không hiểu được câu văn dịch qua tiếng Việt định nói lên cái gì.

Ngoài ra, dịch asking thành yêu cầu (Khi yêu cầu tôi biên tập những trang này) không đúng văn cảnh, nên dịch thành đề nghị sẽ chính xác hơn. Ông Clark là bạn, chứ có phải là sếp của ông John Ray đâu mà yêu cầu. Chỗ: The District of Columbia ông Dương Tường dịch thành miền Columbia, thì mọi người đã phân tích cái sai rồi,không cần nhắc lại thêm làm gì.

Cũng khó lý giải tại sao ông Dương Tường để nguyên không dịch cái tên (“Do the Senses Make Sense?”) qua tiếng Việt, mà lại để nguyên tiếng Anh như vậy? Đành rằng dịch câu này khá là khó, nhưng không nên lờ tịt nó đi như vậy!

Ví dụ 9:

Nguyên bản tiếng Anh, phần lời nói đầu:

References to “H.H.”'s crime may be looked up by the inquisitive in the daily papers for September-October 1952 ; its cause and purpose would have continued to come under my reading lamp.

Bản dịch Dương Tường:

Những ai tò mò muốn tìm hiểu kĩ có thể truy cứu các tư liệu liên quan đến tội hình sự của “H. H.” trên các báo hàng ngày trong tháng Chín nâm 1952; nguyên nhân và mục đích của tội đó ắt sẽ tiếp tục là một bí mật hoàn toàn nếu số phận không mang tập hồi ức này đến đặt dưới ngọn đèn biên tập của tôi .

Lời bình:

Nguyên bản viết rõ là September-October 1952 (từ tháng Chín đến tháng Mười), không hiểu sao ông Dương Tường phải bỏ đi một tháng? Chưa kể reading lamp (ngọn đèn đọc sách) mà dịch thành ngọn đèn biên tập cũng không đúng. Ngọn đèn biên tập tạo cảm giác John Ray tác động nhiều đến bản thảo, thực tế thì như ông nói ở trên, công việc biên tập là rất ít, ông ấy giữ nguyên tác phẩm, chỉ chỉnh sửa đôi chút thôi. Nabokov có lý do để dùng chữ reading lamp ở đây. Nếu không có quan điểm gì thật đặc biệt, thì dịch giả nên dùng đúng chữ của tác giả ở đoạn văn này.

Ví dụ 10:

Nguyên bản tiếng Anh, phần lời nói đầu:

While “Haze” only rhymes with the heroine's real surname, her first name is too closely interwound with the inmost fiber of the book to allow one to alter it

Bản dịch Dương Tường:

Trong khi “Haze” chỉ vần với họ thật của nữ nhân vật chính thôi, thì tên cô(1) lại quyện chặt vào thớ cảm xúc sâu kín của cuốn sách đến độ không cho phép ai thay đổi nó

Lời bình:

Fiber ở đây là sợi xơ làm nên tờ giấy của sách, nào phải thớ cảm xúc nào đâu. Có lẽ ông Dương Tường tra từ điển thấy chữ fiber có nghĩa là thớ, sợi, nên cho thêm chữ cảm xúc vào cho nó... dễ dịch! Trong khi cái ý của Nabokov ở đây rất hay: Sách làm từ giấy, mà giấy là một loại vật liệu được làm từ chất xơ dày từ vài mm cho đến vài cm, thường có nguồn gốc thực vật. Cái inmost fiber mà Nabokov viết ở đây chính là những sợi xơ đó. Và tên của nữ nhân vật chính interwound (cuộn vào, quấn vào) từng sợi xơ sâu kín nhất trong những tờ giấy của cuốn sách. Như vậy nếu ai bóc cái tên của nữ nhân vật chính ra khỏi tác phẩm, thì dường như về mặt vật lý cũng làm hỏng luôn cả cuốn sách. Dịch như ông Dương Tường là không tín, nên kết quả dẫn đến không đạt.

Ví dụ 11:

Nguyên bản tiếng Anh, phần lời nói đầu:

Indeed, the robust philistine who is conditioned by modern conventions into accepting without qualms a lavish array of four-letter words in a banal novel , will be quite shocked by their absence here.

Bản dịch Dương Tường:

Quả thật, kẻ phàm tục kiên cường được những ước lệ hiện đại luyện cho quen thói chấp nhận không chút đắn đo hàng loạt chữ tục trắng trợn tràn ngập trong những cuốn tiểu thuyết tầm thường , ắt sẽ phẫn nộ khi không thấy chúng ở đây.

Lời bình:

Robust dịch thành kiên cường: từ kiên cường này đi với kẻ phàm tục không ổn một chút nào, cũng không ăn nhập gì với văn cảnh. Nghĩa hay dùng trong tiếng Anh của chữ robust là khỏe mạnh, lực lưỡng, không biết tại sao ông Dương Tường không dùng, mà lại lựa cái chữ rất khó hiểu như thế! Bản tiếng Nga dùng chữ здоровяк (khoẻ mạnh, lực lưỡng) thay cho chữ robust. Văn cảnh ở đây thì chữ robust philistine mang đến cho độc giả hình ảnh những chiến binh kẻ thù, lực lưỡng khoẻ mạnh, hung hăng, ít học. Đó cũng là cái cách mà Nabokov mỉa mai một số đối tượng độc giả sẽ không chấp nhận Lolita. Tham khảo bản tiếng Nga:

скажу больше: здоровяк-филистер , приученный современной условностью принимать безо всякой брезгливости целую россыпь заборных словечек в самом банальном американском или английском романе, будет весьма шокирован отсутствием оных в /”Лолите”/.

Như vậy, the robust philistine nên dịch thành: kẻ phàm phu vai u thịt bắp, kẻ mọi rợ vai u thịt bắp.

Ví dụ 12:

Nguyên bản tiếng Anh, phần lời nói đầu:

If, however, for this paradoxical prude's comfort, an editor attempted to dilute or omit scenes that a certain type of mind might call “aphrodisiac” (see in this respect the monumental decision rendered December 6, 1933, by Hon. John M. Woolsey in regard to another, considerably more outspoken, book), one would have to forego the publication of “Lolita” altogether, since those very scenes that one might ineptly accuse of sensuous existence of their own, are the most strictly functional ones in the development of a tragic tale tending unswervingly to nothing less than a moral apotheosis.

Bản dịch Dương Tường:

Nhưng nếu để chiều theo cái kẻ làm ra vẻ tiết hạnh một cách ngược đời ấy, một biên tập viên tìm cách pha loãng hoặc tước bỏ những cảnh mà một loại đầu óc nào đó có thể gọi là “kích dục” (về phương diện này, xin xem phán quyết trọng đợi do Ngài John Woolsey tuyên đọc ngày 6 tháng Chạp năm 1933 đối với một cuốn sách khác còn thẳng thừng hơn nhiều(2)), thì tất phải từ bỏ hoàn toàn việc xuất bản “Lolita” vì chính những cảnh mà người ta có thể kết tội quàng xiên rằng tự thân chúng chứa một hiện sinh nhục cảm, lại đích thị là những cảnh có tác dụng triệt để nhất trong diễn biến của một câu chuyện bi thảm luôn kiên định hướng tới tôn vinh đạo đức.

Lời bình:

Ông Dương Tường bỏ hẳn, lờ đi không dịch chữ nothing less. Thực sự cũng hơi khó dịch đoạn này cho trôi chảy, nếu bám chặt theo cách viết văn hoa của tác giả. Nhưng cũng không phải là việc không thể làm được. Ví dụ có thể dịch thành: hướng tới mục đích không gì khác ngoài tôn vinh đạo đức hoặc là: hướng đến việc ca tụng đạo đức mà thôi.

Đoạn dịch trên cũng rất nhiều từ dịch lủng củng khó hiểu, dịch mà như không dịch, chẳng hạn: sensuous existence dịch thành hiện sinh nhục cảm, còn the most strictly functional ones in the development dịch thành cảnh có tác dụng triệt để nhất trong diễn biến nhưng có thể đó là phong cách của ông Dương Tường, đi sâu vào chỉ gây tranh cãi, nên tôi chỉ ghi nhận chứ không đi sâu vào phân tích. Tuy nhiên cách dùng từ bí hiểm không cần thiết kiểu này chỉ làm nản lòng độc giả Việt Nam mà thôi. (Và họ chỉ còn cách tự trách chính mình, như một đồng nghiệp của ông Dương Tường cảm thán)

Ví dụ 13:

Nguyên bản tiếng Anh:

“Richard F. Schiller” died in childbed , giving birth to a stillborn girl, on Christmas Day 1952, in Gray Star, a settlemen in the remotest Northwest.

Bản dịch Dương Tường:

Bà “Richard F Schiller chết cả hai mẹ con trên bàn đẻ vào đúng hôm Giáng sinh nâm 1952 ở Gray Star(3), một khu định cư ở miền Tây Bắc cực kì hẻo lánh, cái thai chết là một bé gái.

Lời bình:

Đoạn văn đơn giản mà sao ông Dương Tường phải dịch sai ngữ pháp và lằng nhằng thế? Viết thế này có khác gì viết... Anh lính bị thương cả trung đội ở chiến trường Iraq!

Ví dụ 14:

Nguyên bản tiếng Anh:

The cynic may say that commercial pornography makes the same claim;

Bản dịch Dương Tường:

Kẻ khuyển nho có thể nói ràng loại văn chương “con heo” thương mại cũng lập luận tương tự;

Lời bình:

Pornography bao gồm đủ các thế loại, từ văn chương, tranh vẽ, hình ảnh, tượng, âm thanh, trò chơi,... nếu chỉ dịch thành văn chương “con heo” là sai ý của tác giả.

Trên đây là 8 ví dụ bao gồm hơn chục lỗi của đoạn dịch Lời nói đầu cuốn Lolita, bản dịch Dương Tường. Cũng còn nhiều điểm cần tranh luận nữa, nhưng trong khuôn khổ bài viết này, để quý vị tiện theo dõi, thì tôi xin tạm dừng ở đây, và xin phép được liệt kê thêm các ví dụ thuộc nhóm lỗi “dịch mà như chưa dịch” này, trong bài viết sắp đến.

------------------

Bài liên quan: