Có thể nói nghệ thuật là đề tài trung tâm của tiểu thuyết Bản đồ và vùng đất. Lần đầu tiên trong sự nghiệp văn chương của mình, Houellebecq dám đề cập và phân tích cặn kẽ mối quan hệ không hề đơn giản giữa nghệ sĩ và sáng tác, giữa nghệ thuật và xã hội, thông qua nhân vật chính Jed Martin với hai niềm say mê lớn - hội họa và nhiếp ảnh. Để dịch Bản đồ và vùng đất, vì lẽ đó, không thể không trang bị một số từ vựng và kiến thức nhất định về hai lĩnh vực này. Đáng tiếc, anh Cao Việt Dũng đã không trang bị gì cả, do đó dịch sai quá nhiều.

1. Dịch sai từ vựng về hội họa:

Ví dụ ở trang 10:

"Le front de Jeff Koons était légèrement luisant ; Jed l'estompa à la brosse…"

Anh Cao Việt Dũng dịch là:

"Trán Jeff Koons hơi sáng bóng lên; Jed lấy bàn chải đánh mờ đi…"

"Lấy bàn chải đánh mờ đi"! "Bàn chải" nào vậy? bàn chải răng, bàn chải giầy, hay bàn chải sàn? Thông thường, bàn chải sử dụng để đánh bóng lên chứ đâu có "đánh mờ đi".

Kể cũng lạ, tác giả dành mấy trang liền để miêu tả quá trình nhân vật chính vẽ bức tranh "Damien Hirst và Jeff Koons chia nhau thị trường nghệ thuật", mà anh Cao Việt Dũng không hiểu "brosse" nghĩa là "cọ vẽ", "bút vẽ".

Ngoài ra, cũng phải ngây ngô lắm mới không nhận thấy động từ "estomper" có gốc từ "estompe" - nghĩa là một loại cọ, thường bằng bông gòn, giấy hay da, được các họa sĩ sử dụng để trải mờ nét vẽ.

Tóm lại, câu trên nên được dịch như sau:

"Trán Jeff Koons hơi bóng; Jed làm mờ đi bằng cọ vẽ…"

2. Dịch sai từ vựng về nhiếp ảnh:

Đây cũng là lĩnh vực mà anh Cao Việt Dũng dịch sai. Xin dẫn một số ví dụ:

- «la profondeur de champ» (trang 65, có nghĩa là "vùng ảnh rõ") thì lại dịch là "chiều sâu".

- "l'axe de prise de vues" (trang 65, có nghĩa là «góc máy») thì lại dịch là "hướng nhìn".

- "l'effet bleuté" (trang 65, có nghĩa là «hiệu ứng xanh») thì lại dịch là "hiệu ứng mờ dần".

- "les calques Photoshop" (trang 65 có nghĩa là "các lớp photoshop") thì lại dịch là "các chức năng của Photoshop".

- Một thí dụ ở trang 45, tác giả sử dụng từ «plan-films» (có nghĩa là «phim tấm»), với những giải thích tưởng không có gì rõ hơn :

«Il se contentait de livrer des plan-films, parfaitement définis et exposés, que l'agence scannait et modifiait à sa guise».

Anh Cao Việt Dũng lại dịch thành:

«Anh chỉ giao các bức ảnh, được xác định và trình bày một cách hoàn hảo, rồi hãng scan lại và chỉnh sửa tùy ý».

"Plan-films" mà dịch là "ảnh" thì đúng là gà mờ. "Plans-film" là loại phim được sử dụng cho máy ảnh cổ, mỗi phim chỉ chụp một kiểu (chứ không phải 24 hay 36 kiểu như phim cuộn sau này), được đặt trong khung, vì thế mà khi dịch sang tiếng Việt gọi là "phim tấm". Ngày nay chỉ nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp mới còn chụp bằng phim tấm, thường trong những trường hợp cần nhiều chi tiết tỉ mỉ để phóng lớn mà không sợ bị nhòe hoặc các kiến trúc đồ sộ để lấy toàn bộ mà không sợ bị nghiêng hay cong…

Anh Cao Việt Dũng không những dịch sai mà còn dịch ẩu. Thử hỏi: nếu «ảnh» đã được «trình bày một cách hoàn hảo», thì hãng còn «scan lại» và «chỉnh sửa» làm gì? Dịch ẩu như vậy, độc giả không biết, sẽ đổ thừa cho Houellebecq là viết về nhiếp ảnh mà không tìm hiểu chuyên môn.

Câu trên nên được dịch như sau:

«Anh chỉ cần giao các phim tấm, được hạn định và trình bày rõ ràng, rồi hãng scan lại và chỉnh sửa tùy ý».

3. Thiếu hiểu biết về kiến thức nghệ thuật:

Sau đây là 3 ví dụ cùng ở trang 38:

1. "… les grands peintres du passé étaient considérés comme tels lorsqu'ils avaient développé du monde une vision à la fois cohérente et innovante…"

Anh Cao Việt Dũng dịch là:

"… các họa sĩ lớn của quá khứ được xem là lớn khi từ thế giới họ triển khai được một viễn tượng vừa gắn kết vừa đổi mới…"

Trời đất, "développer du monde une vision…" mà dịch ra một hầm bà lằng "từ thế giới triển khai được một viễn tượng…" Dịch giả văn chương mà không biết phép đảo từ thì cũng lạ! "Du monde une vision" ở đây chính là "une vision du monde", còn "vision" trong ngữ cảnh này phải hiểu là "quan niệm", "cách nhìn" chứ không phải "viễn tượng". "(La) vision du monde" là một cụm từ thông dụng trong tiếng Pháp có nghĩa là "thế giới quan" trong tiếng Việt.

Câu trên nên được dịch như sau:

"… các họa sĩ lớn của quá khứ được xem là lớn khi họ phát triển được một thế giới quan vừa chặt chẽ vừa cách tân…"

2. "… les mêmes modes opératoires pour transformer les objets du monde en objets picturaux…"

Anh Cao Việt Dũng dịch là:

"… cùng những phương thức thao tác nhằm chuyển hóa các đồ vật của thế giới thành những đồ vật hội họa…"

"Objets picturaux" mà dịch là "những đồ vật hội họa" thì lại dịch từng từ theo nghĩa sơ đẳng rồi. Chỉ cần biết một chút về lý thuyết nghệ thuật thì hiểu ngay rằng "(les) objets picturaux" trong tiếng Việt có nghĩa là "(các) đối tượng hội họa".

Đoạn trên nên được dịch như sau:

"… cùng những cách thức thực hiện nhằm biến các đồ vật thế gian thành các đối tượng hội họa…"

3. "Telle était la vision classique de la peinture…"

Anh Cao Việt Dũng dịch là:

"Đó là viễn tượng cổ điển của hội họa…"

Trời đất, lại "viễn tượng"! "viễn tượng cổ điển của hội họa" là cái gì? Câu đơn giản như vậy mà dịch cũng không xong, thì là «dịch giả» hay «dịch dởm»?

Câu trên có nghĩa thế này:

"Đó là quan niệm cổ điển về hội họa…"

*

Bốn phần vừa qua là để trình bày một số nguyên nhân dẫn tới các lỗi dịch của anh Cao Việt Dũng trong bản dịch Bản đồ và vùng đất. Nói tóm lại, các nguyên nhân này đều có chung một nguồn gốc: dốt.

Từ các phần sau, tôi sẽ lần lượt đưa ra danh sách các lỗi dịch cụ thể.

------------------

Bài liên quan: