tin & thư | chuyên đề | tác phẩm mới | tác phẩm của tháng | đối thoại | tác giả | gửi bài | góp ý |
sinh hoạt
đối thoại
Great là vĩ đại... châm biếm?  [đối thoại]

 

Dù không rành tiếng Anh, thiển nghĩ của tôi là từ great đứng trước hay sau đều có chung một nghĩa, là vĩ đại, lớn lao, to tát, tuyệt vời... trừ một, hai trường hợp rất hiếm hoi nhưng phải dựa vào ngữ cảnh, cách phát âm, để trong dấu nháy («...») hay nội dung. Như trong The Great Dictator (1940), cuốn phim của Charlie Chaplin chế giễu Hitler. Và trong The Great American Novel (1938), cuốn truyện cười cợt một nhà báo có kỳ vọng viết «cuốn tiểu thuyết Mỹ vĩ đại» hơn là chính khái niệm tiểu thuyết vĩ đại của Mỹ. Xin trích dẫn Wikipedia (và xin miễn chuyển dịch):

The Great American Novel is a 1938 novel by Clyde Brion Davis. It is a humorous novel about a newspaperman who dreams of writing The Great American Novel, but never has the time. It refers to, but should not be confused with, the concept of the Great American Novel. There was also an Armed Services edition printed in 1944.
 
The “Great American Novel" is the concept of a novel that most perfectly represents the spirit of life in the United States at the time of its writing. It is presumed to be written by an American author who is knowledgeable about the state, culture, and perspective of the common American citizen. It is often considered as the American response to the tradition of the national epic.

Tiếc thay, ngược lại sự nhận xét của nhạc sĩ Phạm Quang Tuấn, từ «vĩ đại» của ta vì đã bị ô nhiễm bởi «lãnh tụ vĩ đại» nên nay thường được sử dụng với nghĩa châm biếm cùng với vô số từ khác nữa, như «lộng kiếng» (liệng cống), «lăng» (nhà cầu), «xóa đói giảm nghèo» (tạo đói tăng nghèo)... Ngoại trừ đối với những đảng viên «chân chính» của Đảng Cộng sản Việt Nam, chủ tịch Hồ Chí Minh bây giờ chẳng còn vĩ đại với ai cả, mà trái lại.

Trong đời sống hàng ngày tại các nước nói tiếng Anh, từ great thường xuyên được sử dụng với nghĩa... vĩ đại hay tuyệt vời như great idea, great moment, great meal, great evening, great film, great man, v.v. Và... khi bạn khát nước: "How about a beer, man? / Great!". The Great Waltz (1938) là một cuốn phim đen trắng ca nhạc vĩ đại của Hollywood về một bản nhạc tuyệt vời (The Blue Danube) và một nhạc sĩ tuyệt hảo (Johann Strauss Jr.)

Xin kể thêm:

Cách gọi thông dụng: The great artist, The great writer, The great poet, The great pianist, The great composers, The great opera singers, The great leaders, The great personalities... Hoặc là: The Great Wall (Vạn lý trường thành), The Great War (Thế chiến thứ nhứt), The Great Famine (nạn đói khủng khiếp ở Ái Nhĩ Lan trong năm 1740-1741)...

Tên phim: The Great Gatsby (1949, 1974), The Great Train Robbery (1903), The Great Adventure (1953), The Great Bank Robbery (1969), The Great Race (1965, Cuộc đua xe vĩ đại), The Great Escape (1963), The Great Impersonation (1935), The Great American Pastime (1956), The Great Sioux Massacre (1965), The Great American Broadcast (1941)...

Tên sách: The Great Gatsby (Francis Scott Fitzgerald), The Great Lover (Jill Dawson), Great Expectations (Charles Dickens), The Great Fire of London (Gillian Clements), The Great Hunt (Robert Jordan), The Great Crash (John Kenneth Galbraith), The Great Nation: France from Louis XV to Napoleon (Colin Jones), The Great Partition: The Making of India and Pakistan (Y Khan), The Great Terror: A Reassessment (Robert Conquest), The Great Arab Conquests (Hugh Kennedy)...

Phải chăng The Great Houdini, The Great Satani, The Great Caruso, The Great Ziegfeld, The Great O'Malley, The Great Einstein, The Great Waldo Pepper, The Great Sinner, Catherine The Great / Great Catherine... thảy đều «vĩ đại» như nhau trong phạm vi chuyên môn của mình? Tự giải thoát (Houdini), khoa học (Einstein), ca hát (Caruso), quyền thế (Catherine, nữ hoàng Nga) v.v. Tất nhiên không có tí châm biếm nào cả khi Bin Laden gọi nước Mỹ là The Great Satan và khi người Mỹ gọi Ronald Reagan là The Great Commnunicator. Và còn nhiều, rất nhiều thí dụ khác nữa.

 

Trong ngôn ngữ Pháp cũng như khi chuyển dịch sang tiếng Pháp, greatgrand, có nghĩa vĩ đại, tuyệt vời, tương đương với tiếng Anh.

Sau đây là mười sáu định nghĩa của từ great (không thấy sự có mặt của «châm biếm») trên website Answers.com (độc giả có thể tìm thêm với Google và Wikipedia bằng câu hỏi "the meaning of great"):

1. Very large in size.
2. Larger in size than others of the same kind.
3. Large in quantity or number: A great throng awaited us. See synonyms at large.
4. Extensive in time or distance: a great delay.
5. Remarkable or outstanding in magnitude, degree, or extent: a great crisis.
6. Of outstanding significance or importance: a great work of art.
7. Chief or principal: the great house on the estate.
8. Superior in quality or character; noble: “For he was great, ere fortune made him so” (John Dryden).
9. Powerful; influential: one of the great nations of the West.
10. Eminent; distinguished: a great leader.
11. Grand; aristocratic.
12. Informal. Enthusiastic: a great lover of music.
13. Informal. Very skillful: great at algebra.
14. Informal. Very good; first-rate: We had a great time at the dance.
15. Being one generation removed from the relative specified. Often used in combination: a great-granddaughter.
16. Archaic. Pregnant.

Thay vì xỉ vả châm biếm mãi, hãy mơ tưởng dù chỉ trong vài giây the great American Dream mình là một siêu sao Hollywood hay là một ông tổng thống Hoa Kỳ. Nghĩ cho cùng, châm biếm hay nghiêm chỉnh, Mỹ hay Việt, có giấc mơ nào mà không... tàn, có cuộc đời nào mà không chấm dứt bằng một cái chết... ngoạn mục.

Và, chót nhưng không chét, có cuộc tình nào trong thơ, nhạc của ta mà không... đau khổ. Hi hi.

 

 

--------------

Bài liên hệ:

 
06.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Trong một bản thảo cũ của cuốn tiểu thuyết, có câu sau đây: ‘Jay Gatsby!’ anh kêu lên bằng một giọng sang sảng, ‘Coi kìa great Jay Gatsby! Thiên hạ sẽ nói vậy, đợi mà coi. Ta chỉ mới ba mươi hai tuổi thôi mà.’ Câu này bị xóa đi khỏi bản cuối nhưng hẳn tác giả đã nghĩ đến nó khi đặt tên cho cuốn truyện. Không hiểu Gatsby có ý gì?... (...)
 
05.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Trong cuộc đối thoại này, tất cả những lối lý luận loanh quanh để bênh vực cho cái nhan đề “Đại gia Gatsby” đều không chịu hiểu một điều đơn giản nhất, căn bản nhất, và cần lưu ý nhất, là sự nhất quán giữa nội dung và nhan đề tác phẩm... (...)
 
04.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Nhan đề The Great Gatsby được Fitzgerald đặt ra để phản ảnh cái nhìn ngưỡng mộ của Nick Carraway đối với Jay Gatsby. Khi dịch sang tiếng Việt, thì phải dịch sao cho trung thành với ý định của tác giả. Chứ không phải dịch để thoả mãn một ý đồ nào đó của riêng mình, một thứ cảm tính của riêng mình, bất chấp tác giả, phản bội tác giả... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Tôi luôn luôn cho rằng dịch thuật là việc làm hết sức chủ quan, hết sức tương đối, đối với một số độc giả, cách dịch này là hay, với người khác các dịch ấy lại là dở, do cách cảm nhận của từng cá nhân là rất... cá nhân. Tuy vậy nói thế không có nghĩa cào bằng tất cả... (...)
 
03.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Riêng tôi, xin phép gọi cái ước mơ của Gatsby là “dễ thương” và “đáng thương” chứ không “tuyệt vời” hay “vĩ đại”, và người dễ/đáng thương không phải là đại gia Gatsby mà là chàng thanh niên James Gatz... (...)
 
02.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... So sánh Gatsby với “đại-gia-đô-la-đỏ-nhà-giàu-mới” bóc lột làm giàu trên xương máu dân nghèo trong nước hiện nay là một sự thoá mạ tôi không thể chấp nhận, vì thế mà tôi đã lên tiếng. Với tôi, nếu cần “ngưỡng phục thần thánh hóa” ai thì phải là “những người khốn khổ” trong nước bây giờ... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Tôi đoán là ông Phạm Quang Tuấn đã ứng dụng những “chiến” thuật cực kỳ “ngoạn mục” này để tranh cãi chơi vui, chứ không có chủ ý gì nghiêm trọng. Vì cãi để tiêu khiển, thì mới vui như vậy, mới “ngoạn mục” như vậy. Chứ tranh luận nghiêm túc mà ứng dụng những “chiến” thuật như vậy thì chẳng có chút xíu nào... tuyệt vời... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Nếu Trịnh Lữ có đủ thông minh để, qua bản dịch Việt ngữ, diễn tả chính xác diện mạo của nhân vật Gatsby trong nguyên tác, độc giả Việt Nam sẽ nhận ra tính chất mỉa mai (nếu có một sự mỉa mai như thế) trong chữ “great/vĩ đại”... (...)
 
01.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Còn nhiều nghĩa khác (kể cả đẹp, hay, tuyệt vời) nhưng hẳn ai cũng thấy nghĩa này (nghĩa nguyên thủy) tả lối sống xa hoa hào phóng của Gatsby và Trimalchio rất sát. Đúng nghĩa “đại gia”!... (...)
 
31.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Dù muốn hay không, Gatsby là một con người/nhân vật tuyệt vời/vĩ đại, The Great Gatsby là một cuốn tiểu thuyết vĩ đại, Scott Fitzgerald là một nhà văn vĩ đại, của Hoa kỳ và... thế giới... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Có thể nói là trong cuộc đối thoại về The Great Gatsby có hai quan điểm đối nghịch, tạm gọi là A và B... Ý nghĩ của tôi là: dù là quan điểm A đúng hay quan điểm B đúng, thì dịch The Great Gatsby thành Gatsby vĩ đại cũng không ổn! Nếu A đúng, thì dịch vậy sẽ làm sự châm biếm trở thành sự sùng bái. Còn nếu B đúng thì ngược lại, khi đọc Gatsby vĩ đại người Việt Nam sẽ liên tưởng ngay đến “Bác Hồ vĩ đại” và sẽ “hiểu lầm” là tác giả mỉa mai Gatsby!... (...)
 
30.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Chúng tôi xin khẳng định rằng Tiền Vệ luôn luôn sẵn sàng đón nhận bất kỳ ý kiến phản hồi nào từ dịch giả Trịnh Lữ. Ngoài ra, mọi ý kiến đối thoại trong tinh thần học thuật từ bất kỳ khuynh hướng và quan điểm nào cũng đều được Tiền Vệ đăng tải công khai và kịp thời... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Ngày hôm nay, thỉnh thoảng khi ta nghe người Việt nói “chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại”, thì không chắc gì họ “nói với một thái độ kính cẩn, thậm chí thần thánh hóa”, mà ngược lại, họ có thể nói với ý mỉa mai. Trừ khi được đọc lên trong những bài diễn văn ở các dịp lễ, câu “Bác Hồ vĩ đại” khi được dùng trong những câu chuyện thường đàm của người Việt ở quốc nội cũng như quốc ngoại thì hầu như phần lớn là hàm ý mỉa mai, giễu cợt... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Từ điển dịch great là vĩ đại là chuyện ai cũng biết. Tuy nhiên, như tôi đã nói, muốn hiểu đúng không phải là chỉ cần tra từ điển mà còn phải hiểu rõ tư duy, văn hóa của người viết. Một chữ có thể có những hàm ý khác nhau tùy theo cách dùng, mà người mới bập bẹ học tiếng nước ngoài không nắm bắt được... (...)
 
29.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Dù không rành tiếng Anh, thiển nghĩ của tôi là từ great đứng trước hay sau đều có chung một nghĩa, là vĩ đại, lớn lao, to tát, tuyệt vời... trừ một, hai trường hợp rất hiếm hoi nhưng phải dựa vào ngữ cảnh, cách phát âm, để trong dấu nháy («...») hay nội dung... (...)
 
28.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Những từ thông dụng lại thường là những từ khó dịch và dễ lầm nhất. Chữ great mà ta hay dịch là vĩ đại thì cũng đúng, nhưng cách dùng chữ great/vĩ đại của người Việt và người Mỹ khác hẳn nhau, vì tư duy của hai dân tộc khác nhau... (...)
 
27.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Trong bài “Về [đại] dịch [ma] thuật” của Phong Vệ, có vài chi tiết hơi thiếu sót hay lệch một chút. Vì thế tôi xin góp ý để bổ khuyết... Đúng ra, chữ “chính” 政 trong “chính trị” 政治 thì viết khác với chữ “chính” 正 trong “chính tà” 正邪... (...)
 
26.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Thực tế dịch thuật ở Việt Nam có nhiều tai nạn và thảm họa... Việt Nam vốn là một nước bán thuộc địa, phần lớn mọi người xuất thân nông dân. Vì vậy tinh thần “phân gio” và những tiểu xảo kiểu “tam/tứ/... nông” (nông nghiệp, nông thôn, nông dân và nông... cạn) đã được phát huy cao độ trong học thuật và dịch thuật, đặc biệt là trong mấy chục năm qua... (...)
 
25.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Cũng như chữ GREAT, những chữ “Magnifique”, “Große”, “Gran”, “Grande”, và “Μέγας” đều có nghĩa là “tuyệt vời”, “vĩ đại”, “to tát”, “cao quý”... Từ những nghĩa đó biến thành “đại gia” theo nghĩa của Trịnh Lữ thì quả là... ngoài sức tưởng tượng... (...)
 
24.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... “Gatsby vĩ đại” ít nhứt là vì tim anh còn chứa đựng một tình yêu chân thật. Tiền bạc không quan trọng đối với anh. Tiền bạc chỉ là phương tiện vật chất có thể đưa anh vào xã hội thượng lưu của Daisy người tình cũ. “Gatsby vĩ đại” nên Nick Carraway, một láng giềng xa lạ, mới muốn xích gần để tìm hiểu con người và quá khứ của anh... (...)
 
23.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Quái đản thật! Lại thêm cái ý tưởng là “người Mỹ từng hình dung về chính F. Scott Fitzgerald và Gatsby” như những “đại gia”! Đã thế, dịch giả Trịnh Lữ và nhà xuất bản Nhã Nam còn dùng cái trò xuyên tạc ý nghĩa này như một phương tiện để “cảnh tỉnh” nhân dân Việt Nam... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Điều đã khiến tôi sững sờ là cái nhan đề tiếng Việt “Đại gia Gatsby”... Dịch từ “great” thành “đại gia” là hoàn toàn sai bậy, vì nó không cho độc giả thấy ngay mẫu người khác đám đông, vượt trội của Gatsby, chí ít là qua cái nhìn rất “đáng tin cậy” của Nick Carraway, người kể chuyện, cũng như qua nhan đề tiếng Anh, tiếng Pháp... (...)
 

Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ

Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021