tin & thư | chuyên đề | tác phẩm mới | tác phẩm của tháng | đối thoại | tác giả | gửi bài | góp ý |
sinh hoạt
đối thoại
Xin đừng giận cá chém thớt  [đối thoại]

 

Trước hết, xin cảm ơn Phạm Chí Diệp và những đóng góp uyên bác của vị này. Như đã nói, tôi đọc cuốn truyện của Fitzgerald “đã khá lâu”, qua bản tiếng Pháp Gatsby le magnifique [Gatsby con người tuyệt vời] của Victor Liona, khi tôi còn ở quê nhà và trước năm 1975 lúc tôi còn... — xin gọi tạm — thanh xuân. Ra hải ngoại tự hứa sẽ đọc lại trong nguyên tác (vì tiếng Anh đã khấm khá hơn) nhưng tới nay vẫn còn là lời hứa cuội vì chưa thực hiện được.

Dù muốn hay không, Gatsby là một con người/nhân vật tuyệt vời/vĩ đại, The Great Gatsby là một cuốn tiểu thuyết vĩ đại, Scott Fitzgerald là một nhà văn vĩ đại, của Hoa kỳ và... thế giới. Có vô số trang web để chứng minh điều này, nếu bạn đọc cần biết thêm. Nó — The Great Gatsbyvĩ đại hơn bất cứ tác phẩm nào đến sau, của Hemingway, của Steinbeck, của James T. Farrell, chẳng hạn. Gatsby tuyệt vời/vĩ đại chí ít là vì chàng còn lãng mạn (nghĩa tốt), còn ngây thơ/trong sạch (nghĩa tốt), vì giấc mơ Mỹ (nghĩa tốt), của chàng (vả xin nhấn mạnh “chỉ của chàng thôi”) không “vị tiền bạc” mà “vị tình yêu”, dù chàng đã sử dụng những phương tiện xấu như buôn rượu lậu để làm giàu nhanh chóng. Từ hoàn cảnh con nhà nghèo (tên thật là James Gatz) trở thành tỷ phú “nhà giàu mới” bao vây bởi huyền thoại (Jay Gatsby), nhưng nếu so với công tử Tom Buchanan thuộc giới quý tộc thượng lưu nhà giàu cũ, Gatsby vẫn cao cả/tuyệt vời/vĩ đại hơn.

Xin thưa: Xã hội Mỹ là xã hội Mỹ, nhân vật Mỹ là nhân vật Mỹ. Chuyện so sánh, xích gần với xã hội và nhân vật Việt Nam bây giờ chỉ có thể là tuỳ tiện và gượng ép. Do vậy, xin đừng giận cá “đại gia Việt” rồi chém thớt “great Gatsby”. Xin để độc giả, nhà phê bình tự diễn dịch so sánh Gatsby/đại gia nếu họ muốn. Phận sự và trách nhiệm của người dịch là chuyển ngữ sao cho thật trung thành với nguyên tác.

Sau thế chiến thứ nhứt 1914-18 và trước cuộc khủng hoảng kinh tế của thập niên 30, bắt đầu với sự sụp đổ của thị trường chứng khoán ngày 24 tháng mười 1929, xã hội Mỹ thập niên 20 của “thời đại Jazz” đã chứng kiến sự bùng phát dị thường của cái tốt (kinh tế, văn nghệ, âm nhạc) lẫn cái xấu (rượu lậu, mafia, găng tơ), v.v.

Kế tiếp, xin cám ơn những lập luận rất “relevant” của ông Phạm Quang Tuấn. Vâng, tôi không có tài phỏng dịch, diễn dịch, siêu dịch nên khi chuyển ngữ chỉ chép y theo... từ điển. Thiển nghĩ của tôi là cách dịch này (và riêng trong trường hợp tôi thôi) tuy rất lè tè sát đất nhưng ít khi bị sai, chí ít là lúc đọc, ai cũng hiểu mình muốn nói gì. Tôi sẽ kể lể dài dòng (và lôi thôi hơn) về phỏng dịch, diễn dịch, siêu dịch trong nước hiện nay vào một dịp khác. Bây giờ thì chỉ xin thử kể ra một trường hợp “siêu dịch” gần đây với một cái nhan đề sách: The Road / Cha và con (Cormac McCarthy).

Nói tóm lại, hiện nay có hai nhóm:

Một nhóm thiểu số khắp năm châu bốn bể nghĩ rằng Gatsby là một nhân vật great/magnifique/vĩ đại/tuyệt vời, kể luôn giới trí thức, nhà văn, dịch giả, độc giả Pháp sùng bái Scott Fitzgerald và tiểu thuyết The Great Gatsby. Vì khi bản dịch đầu tiên xuất hiện năm 1946 với nhan đề Gatsby le magnifique [Gatsby con người tuyệt vời] (nxb Le Sagittaire), nước Pháp lúc ấy hẳn phải có những tên “đại gia” nhà giàu mới chứ, sao Victor Liona đã không dịch cái nhan đề thành “Gatsby le nouveau riche”?

Và một nhóm đại đa số gồm có dịch giả Trịnh Lữ và ông Phạm Quang Tuấn cho rằng Gatsby chỉ là một tay “trọc phú” đáng khinh bi. Xin lưu ý: Trên bản dịch đầu tiên của Victor Liona, từ “le magnifique/[con người] tuyệt vời” không viết hoa. Trong bản dịch mới của Jacques Tournier , nó đã thăng hoa thành Gatsby le Magnifique [viết hoa].

Chót hết, vì không rành tiếng Anh và tiếng Việt nên tôi xin ông Phạm Quang Tuấn vui lòng dịch sang tiếng ta giùm tôi các cụm từ The great Caruso, The great Beethoven, The great Einstein, the great Washington, the Great Jefferson, the great Lincoln, v.v... còn giữ nguyên vẹn nghĩa “châm biếm” của từ “great”. Và các chữ Hồ Chí Minh vĩ đại, Hồ Chủ Tịch vĩ đại sang tiếng Anh sao cho nó thật... vĩ hùng.

 

 

--------------

Bài liên hệ:

 
06.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Trong một bản thảo cũ của cuốn tiểu thuyết, có câu sau đây: ‘Jay Gatsby!’ anh kêu lên bằng một giọng sang sảng, ‘Coi kìa great Jay Gatsby! Thiên hạ sẽ nói vậy, đợi mà coi. Ta chỉ mới ba mươi hai tuổi thôi mà.’ Câu này bị xóa đi khỏi bản cuối nhưng hẳn tác giả đã nghĩ đến nó khi đặt tên cho cuốn truyện. Không hiểu Gatsby có ý gì?... (...)
 
05.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Trong cuộc đối thoại này, tất cả những lối lý luận loanh quanh để bênh vực cho cái nhan đề “Đại gia Gatsby” đều không chịu hiểu một điều đơn giản nhất, căn bản nhất, và cần lưu ý nhất, là sự nhất quán giữa nội dung và nhan đề tác phẩm... (...)
 
04.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Nhan đề The Great Gatsby được Fitzgerald đặt ra để phản ảnh cái nhìn ngưỡng mộ của Nick Carraway đối với Jay Gatsby. Khi dịch sang tiếng Việt, thì phải dịch sao cho trung thành với ý định của tác giả. Chứ không phải dịch để thoả mãn một ý đồ nào đó của riêng mình, một thứ cảm tính của riêng mình, bất chấp tác giả, phản bội tác giả... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Tôi luôn luôn cho rằng dịch thuật là việc làm hết sức chủ quan, hết sức tương đối, đối với một số độc giả, cách dịch này là hay, với người khác các dịch ấy lại là dở, do cách cảm nhận của từng cá nhân là rất... cá nhân. Tuy vậy nói thế không có nghĩa cào bằng tất cả... (...)
 
03.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Riêng tôi, xin phép gọi cái ước mơ của Gatsby là “dễ thương” và “đáng thương” chứ không “tuyệt vời” hay “vĩ đại”, và người dễ/đáng thương không phải là đại gia Gatsby mà là chàng thanh niên James Gatz... (...)
 
02.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... So sánh Gatsby với “đại-gia-đô-la-đỏ-nhà-giàu-mới” bóc lột làm giàu trên xương máu dân nghèo trong nước hiện nay là một sự thoá mạ tôi không thể chấp nhận, vì thế mà tôi đã lên tiếng. Với tôi, nếu cần “ngưỡng phục thần thánh hóa” ai thì phải là “những người khốn khổ” trong nước bây giờ... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Tôi đoán là ông Phạm Quang Tuấn đã ứng dụng những “chiến” thuật cực kỳ “ngoạn mục” này để tranh cãi chơi vui, chứ không có chủ ý gì nghiêm trọng. Vì cãi để tiêu khiển, thì mới vui như vậy, mới “ngoạn mục” như vậy. Chứ tranh luận nghiêm túc mà ứng dụng những “chiến” thuật như vậy thì chẳng có chút xíu nào... tuyệt vời... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Nếu Trịnh Lữ có đủ thông minh để, qua bản dịch Việt ngữ, diễn tả chính xác diện mạo của nhân vật Gatsby trong nguyên tác, độc giả Việt Nam sẽ nhận ra tính chất mỉa mai (nếu có một sự mỉa mai như thế) trong chữ “great/vĩ đại”... (...)
 
01.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Còn nhiều nghĩa khác (kể cả đẹp, hay, tuyệt vời) nhưng hẳn ai cũng thấy nghĩa này (nghĩa nguyên thủy) tả lối sống xa hoa hào phóng của Gatsby và Trimalchio rất sát. Đúng nghĩa “đại gia”!... (...)
 
31.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Dù muốn hay không, Gatsby là một con người/nhân vật tuyệt vời/vĩ đại, The Great Gatsby là một cuốn tiểu thuyết vĩ đại, Scott Fitzgerald là một nhà văn vĩ đại, của Hoa kỳ và... thế giới... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Có thể nói là trong cuộc đối thoại về The Great Gatsby có hai quan điểm đối nghịch, tạm gọi là A và B... Ý nghĩ của tôi là: dù là quan điểm A đúng hay quan điểm B đúng, thì dịch The Great Gatsby thành Gatsby vĩ đại cũng không ổn! Nếu A đúng, thì dịch vậy sẽ làm sự châm biếm trở thành sự sùng bái. Còn nếu B đúng thì ngược lại, khi đọc Gatsby vĩ đại người Việt Nam sẽ liên tưởng ngay đến “Bác Hồ vĩ đại” và sẽ “hiểu lầm” là tác giả mỉa mai Gatsby!... (...)
 
30.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Chúng tôi xin khẳng định rằng Tiền Vệ luôn luôn sẵn sàng đón nhận bất kỳ ý kiến phản hồi nào từ dịch giả Trịnh Lữ. Ngoài ra, mọi ý kiến đối thoại trong tinh thần học thuật từ bất kỳ khuynh hướng và quan điểm nào cũng đều được Tiền Vệ đăng tải công khai và kịp thời... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Ngày hôm nay, thỉnh thoảng khi ta nghe người Việt nói “chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại”, thì không chắc gì họ “nói với một thái độ kính cẩn, thậm chí thần thánh hóa”, mà ngược lại, họ có thể nói với ý mỉa mai. Trừ khi được đọc lên trong những bài diễn văn ở các dịp lễ, câu “Bác Hồ vĩ đại” khi được dùng trong những câu chuyện thường đàm của người Việt ở quốc nội cũng như quốc ngoại thì hầu như phần lớn là hàm ý mỉa mai, giễu cợt... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Từ điển dịch great là vĩ đại là chuyện ai cũng biết. Tuy nhiên, như tôi đã nói, muốn hiểu đúng không phải là chỉ cần tra từ điển mà còn phải hiểu rõ tư duy, văn hóa của người viết. Một chữ có thể có những hàm ý khác nhau tùy theo cách dùng, mà người mới bập bẹ học tiếng nước ngoài không nắm bắt được... (...)
 
29.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Dù không rành tiếng Anh, thiển nghĩ của tôi là từ great đứng trước hay sau đều có chung một nghĩa, là vĩ đại, lớn lao, to tát, tuyệt vời... trừ một, hai trường hợp rất hiếm hoi nhưng phải dựa vào ngữ cảnh, cách phát âm, để trong dấu nháy («...») hay nội dung... (...)
 
28.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Những từ thông dụng lại thường là những từ khó dịch và dễ lầm nhất. Chữ great mà ta hay dịch là vĩ đại thì cũng đúng, nhưng cách dùng chữ great/vĩ đại của người Việt và người Mỹ khác hẳn nhau, vì tư duy của hai dân tộc khác nhau... (...)
 
27.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Trong bài “Về [đại] dịch [ma] thuật” của Phong Vệ, có vài chi tiết hơi thiếu sót hay lệch một chút. Vì thế tôi xin góp ý để bổ khuyết... Đúng ra, chữ “chính” 政 trong “chính trị” 政治 thì viết khác với chữ “chính” 正 trong “chính tà” 正邪... (...)
 
26.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Thực tế dịch thuật ở Việt Nam có nhiều tai nạn và thảm họa... Việt Nam vốn là một nước bán thuộc địa, phần lớn mọi người xuất thân nông dân. Vì vậy tinh thần “phân gio” và những tiểu xảo kiểu “tam/tứ/... nông” (nông nghiệp, nông thôn, nông dân và nông... cạn) đã được phát huy cao độ trong học thuật và dịch thuật, đặc biệt là trong mấy chục năm qua... (...)
 
25.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Cũng như chữ GREAT, những chữ “Magnifique”, “Große”, “Gran”, “Grande”, và “Μέγας” đều có nghĩa là “tuyệt vời”, “vĩ đại”, “to tát”, “cao quý”... Từ những nghĩa đó biến thành “đại gia” theo nghĩa của Trịnh Lữ thì quả là... ngoài sức tưởng tượng... (...)
 
24.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... “Gatsby vĩ đại” ít nhứt là vì tim anh còn chứa đựng một tình yêu chân thật. Tiền bạc không quan trọng đối với anh. Tiền bạc chỉ là phương tiện vật chất có thể đưa anh vào xã hội thượng lưu của Daisy người tình cũ. “Gatsby vĩ đại” nên Nick Carraway, một láng giềng xa lạ, mới muốn xích gần để tìm hiểu con người và quá khứ của anh... (...)
 
23.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Quái đản thật! Lại thêm cái ý tưởng là “người Mỹ từng hình dung về chính F. Scott Fitzgerald và Gatsby” như những “đại gia”! Đã thế, dịch giả Trịnh Lữ và nhà xuất bản Nhã Nam còn dùng cái trò xuyên tạc ý nghĩa này như một phương tiện để “cảnh tỉnh” nhân dân Việt Nam... (...)
 
[DỊCH THUẬT] ... Điều đã khiến tôi sững sờ là cái nhan đề tiếng Việt “Đại gia Gatsby”... Dịch từ “great” thành “đại gia” là hoàn toàn sai bậy, vì nó không cho độc giả thấy ngay mẫu người khác đám đông, vượt trội của Gatsby, chí ít là qua cái nhìn rất “đáng tin cậy” của Nick Carraway, người kể chuyện, cũng như qua nhan đề tiếng Anh, tiếng Pháp... (...)
 

Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ

Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021