tin & thư | chuyên đề | tác phẩm mới | tác phẩm của tháng | đối thoại | tác giả | gửi bài | góp ý |
sinh hoạt
đối thoại
Góp ý với nhà văn Đặng Thân về vụ “a-historique”  [đối thoại]

 

Tôi đang bận bịu với rất nhiều việc khác, nhưng sau khi đọc bài phản hồi của nhà văn Đặng Thân đối với những thắc mắc của ông/bà Xyz, tôi cảm thấy cần phải viết vội đôi dòng để làm rõ những điểm cần thiết, kẻo không thì câu nói rất hay của Milan Kundera có thể bị hiểu lầm dài lâu qua câu dịch tiếng Việt của nhà văn Đặng Thân (từ một câu tiếng Anh trích sai trên internet).

Nhân tôi có sẵn một số tài liệu liên quan, tôi xin trình bày ra đây kèm với đôi lời giải thích. Hy vọng vấn đề này sẽ trở nên sáng tỏ hơn.

 

1.

Tính từ “a-historique”, nghĩa là “phi- lịch sử”, không phải là một từ “quá lạ lẫm” như nhà văn Đặng Thân nói. Tính từ này được sử dụng rất thường xuyên trong tiếng Pháp. Cái préfixe privatif a- đứng trước “historique” có thể được viết dính liền (“ahistorique”), hay viết với cái dấu gạch nối (“a-historique”), hay viết kèm thêm mẫu tự n euphonique (“anhistorique”).

Tính từ “ahistorique” / “a-historique” / “anhistorique” có nghĩa là: Sans rapport, sans lien avec l’histoire; dépourvu d’un contexte historique. [*]

Chính vì thế nên Milan Kundera mới nói: “Sans l’arrière-plan méditatif qu’est la critique, les oeuvres deviennent des gestes isolés, des accidents a-historiques, oubliés dès le lendemain.”

Tạm dịch:

“Không có cái nền trầm tư mặc tưởng của phê bình, các tác phẩm thành ra những thao tác riêng lẻ, những sự cố phi- lịch sử, chẳng mấy chốc sẽ bị lãng quên.”

Ở đây, “des accidents ahistoriques” có nghĩa là những sự cố ở bên ngoài lịch sử, không dính dấp gì đến lịch sử — tức là phi- lịch sử — chính vì thế chẳng mấy chốc chúng sẽ bị lãng quên, chẳng có ai muốn lưu tâm đến chúng nữa. Milan Kundera nói câu này rất rành mạch, chẳng có gì khó hiểu.

Tôi sẵn có cuốn La Littérature contre elle-même của François Ricard, nxb Boréal Express, Montréal, 1985, nên tôi scan ra nguyên văn câu đó ở trang 8 để mời mọi người xem cho tỏ tường:

 

Và đây là cái bìa sách:

 

2.

Có lẽ nhà văn Đặng Thân không rành tiếng Pháp cho lắm nên sau khi trích ra câu đó của Kundera từ một đoạn trích từ báo L'Oiseau-Tigre trên internet, ông đã không dịch thẳng câu tiếng Pháp ra tiếng Việt, mà lại mò tìm trên internet một đoạn dịch ra tiếng Anh để dịch lại thành tiếng Việt!

Nếu vậy thì sao ông không để đoạn tiếng Anh ấy ở đầu bài cho chắc ăn, mà phải để đoạn tiếng Pháp? Nào ngờ Anh-Pháp choảng nhau! Một đằng là “a-historiques”, một đằng lại là “historical”! Thế mới thành chuyện!

 

3.

Nhà văn Đặng Thân nói các bản dịch ra Anh văn đều dùng từ “historical”. Nói thế là không xác đáng, vì ông chưa tra cứu đến nơi. Cái kết quả 2.950 do ông tìm thấy trên internet chỉ là hậu quả tai hại của sự copy đi copy lại của những websites chuyên sưu tầm các “quotes” một cách vô tội vạ. Một nơi chép sai chữ, 2.949 nơi khác cứ cắm đầu chép lại, thành ra 2.950 nơi chép sai đấy thôi.

Câu tiếng Anh do nhà văn Đặng Thân nhặt được là câu chép sai từ bản dịch tiếng Anh duy nhất của Lois Oppenheim. Lời tựa của Milan Kudera viết cho cuốn La Littérature contre elle-même của François Ricard được Lois Oppenheim dịch ra tiếng Anh thành bài “On Criticism, Aesthetics, and Europe”, đăng trên tạp chí Review of Contemporary Fiction, Vol. IX, #2, Summer 1989, số chuyên đề về Milan Kundera và Zulfikar Ghose.

Nguyên văn câu “Sans l’arrière-plan méditatif qu’est la critique, les oeuvres deviennent des gestes isolés, des accidents a-historiques , oubliés dès le lendemain” đã được Lois Oppenheim dịch thành “Without the meditative background that is criticism, works become isolated gestures, ahistorical accidents, soon forgotten”.

Đây là cái bìa của cuốn tạp chí ấy:

 

Bản dịch tiếng Anh này của Lois Oppenheim sau đó được đặt tên lại là “One Europe, under Criticism” và được in lại trên tạp chí Harper's Magazine, Jan. 1990, trang 28-30.

Hiện nay nếu vào Google, tìm câu dịch chính xác của dịch tiếng Anh của Lois Oppenheim “Without the meditative background that is criticism, works become isolated gestures, ahistorical accidents, soon forgotten”, thì ta sẽ thấy có khoảng 38 địa chỉ chép lại đúng nguyên văn câu dịch ấy!

Đặc biệt trên website Poemhunter.com, bên dưới câu trích chính xác (đánh số 12), người ta còn ghi rõ xuất xứ:

Without the meditative background that is criticism, works become isolated gestures, ahistorical accidents, soon forgotten.
 
(Milan Kundera (b. 1929), Czechoslovakian author, critic. Originally from Kundera's introduction to François Ricard, La Littérature Contre Elle-Même. “On Criticism, Aesthetics, and Europe,” Review of Contemporary Fiction (Summer 1989).

 

Một số websites khác cũng trích chính xác, có thể kể:

- Anne Clayton's Research Plan (ở Michigan State University).

- Tạp chí London Review of Books, bài “Pipe down back there!” của Terry Castle.

- Từ điển Dictionary.com.

- Trang View on Canadian Art, bài “A Letter to a Young Artist”.

Vân vân và vân vân...

 

4.

Hy vọng những điều tôi trình bày và giải thích trên đây là có sức thuyết phục. Mong nhà văn Đặng Thân chỉnh lại những chỗ nhầm lẫn trong văn bản mà ông đã đăng tải đó đây trên internet, để tránh sự “truyền nhiễm” cái sai một cách đáng tiếc.

 

_________________________

[*]Nói thêm về các chữ “a-historique”, “anhistorique” và “ahistorique”.

Chữ “a-historique” rất thường được dùng, đặc biệt khi người ta muốn nhấn mạnh tính cách “PHI- lịch sử”.
 
Chẳng hạn, trong bài tiểu luận chính trị rất mới này (“Opium du peuple, marxisme critique et religion”, đăng ngày 09.01.2011), người ta dùng chữ “a-historique” đến 2 lần. Xem: http://polymedia.skynetblogs.be/tag/kant
 
Chữ “anhistorique” hiện nay thông dụng nhất. Còn chữ “ahistorique” lại là chữ hiện nay ít được dùng. Xem: http://fr.wiktionary.org/wiki/anhistorique

 

 

------------------

Bài liên quan:

01.03.2011
[DỊCH VĂN] ... Xin cảm ơn Xyz đã nhặt sạn cho bài viết Đoàn tầu “thống nhất” (hay là “quân tử dĩ hậu đức tải vật” [1] đăng trên Da Màu của tôi. Các lỗi mà Xyz đã chỉ ra đều xác đáng. Thực trạng chuyện “bếp núc” thì cụ thể thế này... (...)
 
26.02.2011
[DỊCH VĂN] ... Tôi dè chừng câu tiếng Anh là do tác giả tự dịch, nên có sai sót đáng kể, chứ nếu mà ông “làm biếng” hơn một chút, dùng ngay “dịch vụ chùa” Google dịch (http://translate.google.com.vn/#), thì “kết quả (tự động)” đã tốt hơn (cũng đáng kể) ... (...)
 
25.02.2011
[DỊCH THƠ] ... Dù sao, thật may, chúng ta vẫn còn (dù không nhiều) những người dịch đàng hoàng khác, bằng không, tôi e... (...)
 
24.02.2011
[DỊCH THƠ] ... Vừa qua người đọc “online” có dịp đọc hai bài thơ “Voyelles” và “Le Bateau Ivre” của Arthur Rimbaud (1854-1891) được ông Huỳnh Phan Anh dịch ra tiếng Việt... Rất tiếc là bản dịch tiếng Việt này không giúp độc giả thấy được tại sao hai bài thơ đó lại nổi tiếng là tuyệt tác cũng như tại sao tác giả của nó lại được ca ngợi là thiên tài thi ca (không chỉ của Pháp mà của cả thế giới)... (...)

 


Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ

Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021