tin & thư | chuyên đề | tác phẩm mới | tác phẩm của tháng | đối thoại | tác giả | gửi bài | góp ý |
sinh hoạt
đối thoại
Thiên tài dịch thuật và đỉnh cao trí tuệ!  [đối thoại]

 

Tui là một người Việt sống ở Tây Âu đã lâu. Vì có học văn chương Pháp - tuy không cao nhưng có lẽ cũng đủ để bàn đôi chút về thời sự văn chương - và ít nhiều quan tâm đến văn chương Việt, tui thường theo dõi diễn đàn đối thoại trên Tiền Vệ, đặc biệt qua vụ dịch của quí ông Cao Việt Dũng. Tui nhận thấy mỗi khi bàn về chuyện dịch thuật, người Việt sôi nổi thiệt sôi nổi. Có lẽ vì sách dịch thì cần, nhưng dịch giả giỏi và nghiêm túc thì thiếu quá, hệt như lá mùa thu vậy. Và những cuộc tranh cãi mổ xẻ như vầy, dù đôi lúc ra điều hơi “nặng nề”, sẽ làm cho chúng ta có những bản dịch đúng hơn, “thứ thiệt” hơn.

Trong lúc chờ đợi các phản ứng tiếp theo của độc giả và biết đâu chính quí ông Cao Việt Dũng cũng sẽ đăng đàn Tiền Vệ, tui đi vòng vòng trên mạng, và rơi trúng một đề tựa phải nói rất bắt mắt: “Michel Pierssens: Lý thuyết văn học ở Pháp nhất thiết phải được viết lại…”. Hừm, lý thuyết mà phải viết lại, là ra làm sao chớ? Phải coi cho biết!

Ðây cũng là một trong những phỏng vấn mà quí ông Cao Việt Dũng đang dịch. Tìm hiểu chút xíu tui được biết các bài này đặt nền móng cho chuyên đề có cái tựa cũng bắt mắt không kém “Văn chương lâm nguy” do báo Văn Nghệ Trẻ ở Hà Nội đang tổ chức (coi trên trang web Phong Điệp).

Đọc xong những bài này, tui có chút băn khoăn, vì bản tiếng Việt nhiều đoạn diễn đạt tùm lum và dường như mâu thuẫn. Để tránh nói xàm, tui vô thư viện, ôm nguyên tác của V. Kaufmann về coi thử. Và như lời quí ông Vi Văn Tuyên, bản dịch Việt văn sai thiệt là sai. Nhưng thiệt tình tui không có nhiều thời gian cũng như kiên nhẫn như quí ông, chỉ xin nêu ra mấy vấn đề mà tui thấy rõ nhứt.

 

A. Về đề tựa : “Michel Pierssens : Lý thuyết văn học ở Pháp nhất thiết phải được viết lại…”.

Đề tựa này được trích trong một câu của M. Pierssens, cũng ở trong bài do quí ông Cao Việt Dũng dịch: “Do đó cái có thể được coi là lý thuyết văn học ở Pháp nhất thiết phải được viết lại vào trong những vấn đề rộng hơn nhiều và phức tạp hơn nhiều tại Mỹ, với sự can thiệp của cả lịch sử xã hội và văn hóa lẫn sinh học-thần kinh học hay vật lý”.

Tui chép lại nguyên bản Pháp văn: Ce qui pouvait passer pour de la théorie littéraire en France se trouvait donc nécessairement réinscrit dans des problématiques beaucoup plus larges et beaucoup plus complexes aux Etats-Unis, faisant intervenir aussi bien l’histoire sociale et culturelle que la neurobiologie ou la physique”.

À thì ra là vầy: ông Cao Việt Dũng lộn “réinscrit” (xếp đặt lại) với “réécrit” (viết lại). M. Pierssens cho rằng cái được coi là lý thuyết văn học ở Pháp, khi qua tới Mỹ, đương nhiên đã được xếp đặt lại trong những lãnh vực rộng hơn và phức tạp hơn. Nhưng quí ông Cao Việt Dũng lộn chữ, nên dịch ra Việt ngữ như vầy: “…cái có thể được coi là lý thuyết văn học ở Pháp nhất thiết phải được viết lại…” và chạy một cái tựa thiệt dễ sợ như trên.

 

B. Về những tuyên bố “văn chương lâm nguy”, “sự suy tàn có thực của văn chương”:

Trong bài phỏng vấn T. Todorov, do quí ông Cao Việt Dũng dịch ra Việt ngữ, tui cũng thấy những nhận định dễ sợ như “văn chương lâm nguy”, rồi nữa “sự suy tàn có thực của văn chương”: V. Kaufmann hỏi T. Todorov: “Cách sử dụng lý thuyết mà ông phê phán có phải là lý do duy nhất khiến văn chương lâm nguy không, hay ta có thể hình dung ra những lối đi khác nhằm giải thích sự suy tàn có thực của văn chương ?” (xem bản dịch trên Phong Điệp và trên Tạp chí Nhà văn).

Tui chép lại nguyên bản Pháp văn: “Cet usage de la théorie que vous critiquez est-il la seule raison qui fait que la littérature serait en péril ou peut-on imaginer d’autres pistes pour expliquer l’éventuel déclin de la littérature ?”.

Với những ai không biết Pháp văn, thì câu trên nghĩa như vầy trong tiếng Việt:

“Cách sử dụng lý thuyết mà ông phê phán có là lý do duy nhất của sự lâm nguy mà theo ông văn chương đang trải qua hay không, hay ta có thể hình dung ra những hướng khác để giải thích sự suy tàn giả định của văn chương ?”

Rành rành trong đoạn phỏng vấn này, hai lần V. Kaufmann thấy cần phải thận trọng khi nói về cái mà T. Todorov kêu là “văn chương lâm nguy” hay “sự suy tàn của văn chương”. Để tránh hiểu lầm, ông ta còn lưu ý rằng đó chỉ là nhận định hoàn toàn chủ quan của T. Todorov. Vậy mà quí ông Cao Việt Dũng dịch sai ý tưởng đó. Có thể nói đây là một lỗi cực kỳ nguy hiểm vì nó làm độc giả Việt Nam hiểu sai toàn bộ tinh thần bài phỏng vấn này, và dẫn đến hiểu sai luôn tinh thần chuyên đề “Văn chương lâm nguy” (là tên một cuốn sách của T. Todorov đã được dịch và in gần đây ở Việt Nam).

Còn về cái gọi là “lỗi của lý thuyết”, bản thân Todorov, ngay trong bài phỏng vấn, cũng tuyên bố: “tôi thấy rằng các công trình vẫn soi rọi được nhiều điều trong cách hiểu văn bản văn học”, “(trong lý thuyết văn học), Tôi yêu quý sự nghiêm cẩn của nó và do đó là tất cả những gì nó có thể mang lại cho tôi để cho phép tôi đọc các văn bản tốt hơn” (đoạn này do chính quí ông Cao Việt Dũng dịch).

Trên đây là một vài ý kiến nhỏ của tui. Cho phép tui được kết luận giản dị như vầy: dịch thuật cần hết sức thận trọng, một chữ sai là sai toàn bài. “Sai một li đi một dặm” phải không quí vị? Đọc bản dịch của quí ông Cao Việt Dũng, khổ thân độc giả Việt Nam không biết đúng sai ra răng! Chỉ thành viên Hội Nhà Văn là “niềm vui vỡ òa” (câu thơ hay nhứt của nền thi ca xã hội chủ nghĩa)! Dịch giả trẻ Cao Việt Dũng vậy là một anh tuyên truyền thiên tài! Tư bản đang giãy chết, kinh tế tư bản đang khủng hoảng, nay văn chương tư bản lại lâm nguy, mỗi nước Việt ta ngày càng tấn tới, năm ngoái đã giật cái mề đay Phiu, năm nay tiện tay chộp luôn Nobel văn chương, để lên “đỉnh cao trí tuệ” một thể!

 

 

------------------

Bài liên quan:

07.12.2011
[CHUYỆN DỊCH THUẬT] ... Để tiếp tục hai bài viết mới đây trên Tiền Vệ (I và II), tôi xin gởi tới quí độc giả những nhận xét của tôi về bản dịch bài phỏng vấn Philippe Sollers của ông Cao Việt Dũng, trích trong cuốn của Vincent Kaufmann... (...)
 
06.12.2011
[CHUYỆN DỊCH THUẬT] ... - Chez toi là nhà cậu. Tui đánh máy sai chez toi thành chez moi. - Tui chưa đọc “Ignorance”, tui chỉ góp ý trong giới hạn đoạn văn mà các độc giả khác trích lại. Điều này tui có nói rõ... (...)
 
05.12.2011
[CHUYỆN DỊCH THUẬT] ... - Một, Ông Black Raccoon nói tiểu thuyết L’ignorance của Kundera là “bản tiếng Pháp”. Sao lại nói là “bản tiếng Pháp”! Kundera viết cuốn L’ignorance trực tiếp bằng tiếng Pháp thì phải nói đó là nguyên tác chứ!... (...)
 
04.12.2011
[CHUYỆN DỊCH THUẬT] ... Chữ Home trong Anh Ngữ vừa có nghĩa là nhà, tổ ấm vừa có nghĩa là quê hương quê nhà. Welcome home là câu chào đón về lại nhà hay hồi hương, tùy theo sự việc sự tình... (...)
 
03.12.2011
[CHUYỆN DỊCH THUẬT] ... Để tiếp tục bài viết trên Tiền Vệ mới rồi, tôi xin gởi tới quí độc giả những nhận xét về bản dịch của ông Cao Việt Dũng - bài phỏng vấn Karlheinz Stierle - trích trong cuốn sách của Vincent Kaufmann... (...)
 
[CHUYỆN DỊCH THUẬT] ... Cuốn L’Ignorance của Milan Kundera, bản tiếng Anh - Ignorance - do Linda Asher dịch... Ở đây Linda Asher chỉ dùng chữ “home” rất gọn rồi sau đó dùng tiếp “my home” cũng trong ngữ cảnh đó. Đọc bản tiếng Anh thì hiểu ngay... (...)
 
02.12.2011
[CHUYỆN DỊCH THUẬT] ... Nói tóm lại, tất cả những “luận điểm” đầy ngụy biện và khôi hài mà Nguyễn Thuận đưa ra để bênh vực cho những chỗ sai của Cao Việt Dũng đều hết sức vô dụng, không giúp gì được cho Cao Việt Dũng, mà còn tiếp sức thêm cho nạn “dịch loạn”... (...)
 
02.12.2011
[CHUYỆN DỊCH THUẬT] ... Khổ thế, vẫn cái trò «nhìn cây mà không thấy rừng», dịch mà không hiểu mình đang dịch gì, dịch từng từ chứ không dịch cả câu, dịch từng câu chứ không dịch toàn bộ tác phẩm... (...)
 
01.12.2011
[CHUYỆN DỊCH THUẬT] ... Trước khi phê phán, tôi nghĩ ông Vi Văn Tuyên và Hà Thúc Lang nên chứng tỏ mình trước bằng một bản dịch hoàn chỉnh hơn là bằng vài câu cắt xẻ so với tổng thể văn bản... Nói về Đạo đức A, đạo đức B, đạo đức dịch thuật thì ông Nguyễn Gia Thức nên chứng minh mình là người có phẩm tính dịch thuật trước khi ban bố rộng rãi trước bạn đọc... (...)
 
30.11.2011
[CHUYỆN DỊCH THUẬT] ... Chứ không lẽ “đạo đức dịch thuật” là thái độ “dịch vội”, đăng bừa để kiếm tiền nhuận bút, bất kể độc giả? Khi có ai vạch ra những chỗ sai của mình thì lại cố tình loay hoay lấp liếm chỉ để củng cố lòng tin của chỉ một nhóm “fan” gồm những kẻ thiếu cả trình độ và tư cách?... (...)
 
29.11.2011
[CHUYỆN DỊCH THUẬT] ... Hôm trước, nhân đọc ý kiến của ông Vi Văn Tuyên về cách dịch của anh Cao Việt Dũng, tôi đã bỏ chút thời giờ lên mạng xem thực hư thì rơi phải mấy trang đầu tiên của “Những kẻ thiện tâm” (“Les Bienveillantes”), tiểu thuyết của Jonathan Littell do anh Cao Việt Dũng dịch, nhà xuất bản Hội Nhà Văn ấn hành năm 2008. Đọc được mấy câu, tôi cũng “tá hỏa”... (...)
 
25.11.2011
[CHUYỆN DỊCH THUẬT] ... Đọc loạt bài phỏng vấn do ông Cao Việt Dũng dịch, tôi giựt mình dụi mắt hoài... Tìm đọc bản gốc (bằng Pháp văn) để kiểm tra độ chính xác trong bản dịch của ông Cao Việt Dũng, thì tôi tá hỏa. Có thể nói không quá là trang nào cũng đầy lỗi. Nhân đây, xin trình quí vị một số thí dụ thấy được trong hai bài phỏng vấn... (...)
 
19.09.2011
[CHUYỆN DỊCH “GIẢ”] ... Người dịch tác phẩm này ra tiếng Việt hẳn là không biết nghĩa tiếng Anh đã đành, cũng không biết “Windows On The World” là tên một tiệm ăn ở tầng 107 của Tháp Bắc – World Trade Center... Không biết gì ráo, nên dịch “giả” mới dám dịch là... Cửa sổ trên Tháp Đôi. Rùng rợn hơn cả chính biến cố 9.11... (...)
 
07.03.2011
[DỊCH THUẬT] ... Xin quý anh chị tienve.org vui lòng cho chúng tôi “công bố” sản phẩm dưới đây để “quần chúng nhân rân” có cơ hội thưởng lãm nghệ thuật dịch (thơ) của một người bạn mới quen của chúng tôi — “Dịch Giả Google Translate” (http://translate.google.com/#) — qua hai tác phẩm thơ Việt đương đại (một của Lý Đợi và một của Bùi Chát)... (...)
 
06.03.2011
[DỊCH THUẬT & BÁO CHÍ] ... Vietnamnet đã tự ý đổi đầu đề, không đề tên tác giả bài viết. Điều này thể hiện thái độ không tôn trọng nhân vật được nói đến trong bài là bà Thái Thị Liên và tác giả của bài viết, chưa nói tới vi phạm quyền tác giả. Ngoài những từ dùng sai, bản dịch đã dịch sai thậm chí cố tình xuyên tạc nhiều chỗ của bản gốc... (...)
 
01.03.2011
[DỊCH VĂN] ... Ngoài một câu tiếng Việt chính xác, thì từ hôm nay, thay cho 38, chúng ta đã có 39 địa chỉ trên internet có nguyên văn chính xác của bản dịch tiếng Anh cho một câu nói của Milan Kundera... (...)
 
[DỊCH VĂN] ... Nhà văn Đặng Thân nói các bản dịch ra Anh văn đều dùng từ “historical”. Nói thế là không xác đáng, vì ông chưa tra cứu đến nơi. Cái kết quả 2.950 do ông tìm thấy trên internet chỉ là hậu quả tai hại của sự copy đi copy lại của những websites chuyên sưu tầm các “quotes” một cách vô tội vạ. Một nơi chép sai chữ, 2.949 nơi khác cứ cắm đầu chép lại, thành ra 2.950 nơi chép sai đấy thôi... (...)
 
[DỊCH VĂN] ... Xin cảm ơn Xyz đã nhặt sạn cho bài viết Đoàn tầu “thống nhất” (hay là “quân tử dĩ hậu đức tải vật” [1] đăng trên Da Màu của tôi. Các lỗi mà Xyz đã chỉ ra đều xác đáng. Thực trạng chuyện “bếp núc” thì cụ thể thế này... (...)
 
26.02.2011
[DỊCH VĂN] ... Tôi dè chừng câu tiếng Anh là do tác giả tự dịch, nên có sai sót đáng kể, chứ nếu mà ông “làm biếng” hơn một chút, dùng ngay “dịch vụ chùa” Google dịch (http://translate.google.com.vn/#), thì “kết quả (tự động)” đã tốt hơn (cũng đáng kể) ... (...)
 
25.02.2011
[DỊCH THƠ] ... Dù sao, thật may, chúng ta vẫn còn (dù không nhiều) những người dịch đàng hoàng khác, bằng không, tôi e... (...)
 
24.02.2011
[DỊCH THƠ] ... Vừa qua người đọc “online” có dịp đọc hai bài thơ “Voyelles” và “Le Bateau Ivre” của Arthur Rimbaud (1854-1891) được ông Huỳnh Phan Anh dịch ra tiếng Việt... Rất tiếc là bản dịch tiếng Việt này không giúp độc giả thấy được tại sao hai bài thơ đó lại nổi tiếng là tuyệt tác cũng như tại sao tác giả của nó lại được ca ngợi là thiên tài thi ca (không chỉ của Pháp mà của cả thế giới)... (...)
 
26.10.2010
[VĂN HOÁ HÔM NAY] ... Đến màn cô ca sỹ Mỹ Tâm hát bản nhạc “Bang Bang (My Baby Shot Me Down)” của cặp vợ chồng ca nhạc sĩ người Mỹ lừng danh Cher & Sonny Bono... mà lời Việt do nhạc sỹ Phạm Duy dịch, tôi lại thấy Đài Truyền Hình Việt Nam ghi là “Nhạc Pháp”!... (...)
 
[VĂN HOÁ HÔM NAY] ... Dịch kiểu gì mà Peter Gray lại biến thành David Hicks, chuyện nhà tù Guantanamo Bay thì biến thành chiến tranh Iraq! Dịch hay là phịa! Cho ông Võ Giang này đi một cặp với Lại Văn Sâm là vừa! “Xanh kiu vé ry mật!”... (...)
 
25.10.2010
[VĂN HOÁ HÔM NAY] ... Đặc biệt lạ lùng là trong cả nước không có một bài báo nào thử đứng ở vị trí của Ngô Ngạn Tổ và người nước để xét vấn đề. Là một diễn viên quốc tế được mời phát biểu trong một liên hoan phim quốc tế trước ống kính truyền hình trực tiếp, nhưng toàn bộ những lời phát biểu của Ngô Ngạn Tổ vừa nói ra thì lập tức bị thay thế bằng những lời bịa đặt hoàn toàn khác do ông Lại Văn Sâm công khai tọng vào mồm anh. Nếu Ngô Ngạn Tổ và người nước ngoài biết được điều này, họ sẽ suy nghĩ thế nào về đất nước và con người Việt Nam? ... (...)
 
24.10.2010
[VĂN HOÁ HÔM NAY] ... Triệu chứng thiếu lòng tự trọng, xem thường công chúng, sẵn sàng loè bịp công chúng bất cứ giá nào, đang có nguy cơ lan rộng trong đời sống văn hóa của người Việt nam hôm nay. Từ bản thân một ông Chủ tịch nước cho đến một cô ca sĩ nghiệp dư, từ một ông MC văn nghệ cho tới giới “học giả”, triệu chứng này đang liên tục biểu hiện ra đến mức thậm lố bịch... (...)
 
24.10.2010
... Hiện nay tình trạng dịch và giới thiệu mảng thơ của nền văn học cổ đã cho thấy nhiều bất cập. Nhiều dịch giả dịch mảng thơ này bản thân không phải là nhà thơ, thiếu những kiến thức nhất định về văn học, thậm chí chưa nắm vững ý nghĩa trong văn bản ngôn ngữ nguồn và xuệch xoạc với ngôn ngữ đích... (...)
 
12.09.2010
... Nhưng điều kỳ lạ hơn hết là dịch giả không hiểu chút gì trong nội dung bài thơ Đường luật “tám câu năm vần” rất nổi tiếng này của bà Huyện Thanh Quan. Dịch và giới thiệu ra văn học thế giới một tác phẩm của cổ nhân mà người dịch không có chút hiểu biết mảy may nào cả về hình thức lẫn nội dung của nó là một chuyện thật hiếm có... (...)
 
08.10.2010
[1000 NĂM THĂNG LONG] ... Sự kiện “Đại Lễ Ngàn Năm Thăng Long” khai mạc vào ngày 1/10/2010 (nhằm ngày quốc khách nước Cộng Hoà Nhân Dân Trung quốc) và kết thúc vào ngày 10/10/2010 (nhằm ngày quốc khánh nước Cộng Hoà Nhân Dân Triều Tiên và nước Trung Hoa Dân Quốc) là một chuỗi vô số những trò nhếch nhác rất ư là hoàng tráng. Đã có quá nhiều người nói về những trò này trong những ngày qua. Hôm nay, gần đến ngày cao trào của “đại lễ”, tôi vào xem internet thì tình cờ phát hiện một sản phẩm văn hóa cực kỳ ngu xuẩn, điên rồ, nhưng rất ư mang “tính quốc tế”. Vậy nên tôi xin tường thuật lại ở đây cho mọi người cùng thưởng lãm... (...)
 

Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ

Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021