1.

Bài viết của Lâm Quang Thăn nối kết 2 bài của Inrasara “Cái nhìn sòng phẳng” ở trên báo Quân đội nhân dân, 22-12-2009 và bài trả lời phỏng vấn trên Tạp chí Văn hóa Dân tộc, số 1-2010, thì hơi xa nhau về thời điểm và tọa độ, khiến độc giả khó biện biệt. Đúng ra, toàn bộ ý trên tôi đã trả lời Hà Thanh Vân trong bài phỏng vấn trên báo Đà Nẵng số ra ngày 13-9-2009:[1]

Riêng ở viết ngắn: “Cái nhìn sòng phẳng”,[2] tôi đã diễn đạt đầy đủ và nhịp nhàng hơn. Để độc giả có cơ sở đối chiếu, tôi xin trích nguyên văn, cả đoạn chuyển tiếp:

Bài của Phong Điệp:

2.

Sự việc như thế thì đã rõ, xin miễn í kiến. Dù sao tôi tin rằng đây là lần đầu cũng là lần cuối với bạn văn Phong Điệp.

“Nhân” dư luận về chuyện đạo văn mươi ngày qua, nêu chuyện hôm qua, tôi muốn làm rõ vài khía cạnh ẩn khuất của vấn đề bên cạnh chỉ xem sự thể như một cái cớ để đưa ra vài “kiến nghị”. Kiến nghị nảy sinh từ trải nghiệm của tôi (và nhiều người khác) qua cuộc chữ nghĩa đầy cam go và cạm bẫy.

Bỏ qua vấn đề “nhạy cảm”, ở đây chỉ đề cập thuần chuyên môn về 3 khía cạnh giữa vô vàn trong nghề văn và nghiệp chữ.

- Vài tờ báo ở trong nước đôi lúc nổi hứng “biên tập” làm thay đổi nội dung bài viết mà không cần hỏi í kiến tác giả, không phải là chuyện hiếm. Tôi đã một lần nêu vấn đề này.[4]

Gặp trường hợp như thế, mỗi nhà văn phải có thái độ quyết liệt, chống lại sự độc đoán của kẻ tưởng đang nắm quyền hành trong tay.

- Không biên tập, nhưng có báo chuyên lại làm thao tác lược bỏ phần “chú thích”, cả phần chú thích gói gọn trong bài. Có lẽ họ nghĩ đó chỉ là bài báo, chứ không phải bài nghiên cứu, nên không cần thiết lắm, chú thích càng làm cho nó nặng nề thêm. Nhiều nhà văn dễ tính đã “tập làm quen” với thói tật đó, lấy í người khác mà bỏ qua phần chú dẫn. Tôi đã một lần đụng phải chuyện trớ trêu kia. Trong một tiểu luận, tôi đã hạn chế tối đa để chỉ ghi 4 chú thích thật cần thiết ngay trong bài, tòa soạn xóa hẳn 3 nhưng lại bỏ sót 1. 1 đó như thế này: “Sđd, trang 132”! Còn “Sđd” kia là sách gì, thì người đọc cứ mà đoán mò!

Bên “bị hại” hay độc giả nhận thấy, thẳng thắn chỉ ra là cần, để tác giả đấu tranh với tòa soạn, làm trong sạch môi trường chữ nghĩa.

- Riêng bạn đồng nghiệp “mượn” của nhau, là sự thể xảy ra thường xuyên với nhiều biến thái, nhiêu khê khó biện biệt. Sơ suất có, ảnh hưởng có, mượn rồi quên cũng có. Chắc chắn, trong đời cầm bút hay gõ vi tính khó ai tránh khỏi một vài lần vướng lụy kiểu này.

Mượn ý nhỏ để diễn khác đi trong một bài lớn, là chuyện xảy ra hầu như hàng ngày. Nhất là ở các bài báo phổ thông.

Mượn đặc ngữ với hàm nghĩa khác. Tôi đã mượn từ “song thoại” của Phạm Công Thiện như thế. Có lẽ đây là từ do anh bày ra đầu tiên; tôi lấy lại và cho nó một nghĩa khác để vận dụng vào phê bình thơ Việt đương đại. Tôi gọi là “song thoại với cái mới”. “Song thoại với cái mới” tôi đã một lần “cho” Trần Wũ Khang mượn vào năm 2004 ở Talawas, ba năm sau tôi “lấy” lại và sai bảo nó thường xuyên hơn. (Nguyễn Hữu Hồng Minh vào năm 2008 đã “mượn” lại nó: “Song thoại về cái mới”).[5]

Ví dụ khác. “Ăn chữ” là từ đặc biệt của Chăm. Cùng thời điểm, vào năm 2004, Trà Vigia và tôi có truyện ngắn và bài thơ lấy từ này đặt tên bài[6] (4 năm sau Nguyễn Hữu Hồng Minh có truyện chớp lấy tên là “Ăn chữ”!).[7]

Tạm nêu 2 ví dụ nhỏ. Nhỏ lẻ như thế, thì ít ai đi bắt bẻ. Nhất là với người sáng tác chuyển hệ viết tiểu luận, phê bình. Bạn văn nhắc nhở nhau cần kĩ lưỡng để chuyên nghiệp hơn, là đủ. Như Hoàng Ngọc-Tuấn đã “ghi chú” giúp tôi trong một tiểu luận về chữ mới lạ “hiện thực thậm phồn” do anh dịch chữ hyper-reality.

Hiểu ra, ta “à, hén”. Ta nói lời cảm ơn, và nghiêm chỉnh chấp hành. Bởi, không vì thế mà ta bớt đi cá tính sáng tạo; ngược lại: công việc ta sòng phẳng hơn. Cá nhân tôi, quen thao tác làm nghiên cứu, với bài báo phổ thông thì có thể tự cho phép mình bỏ qua vài ghi chú, nhưng khi chúng được chuyển khẩu sang tạp chí hay in thành sách, tôi cố gắng đến mức tối đa truy tìm lí lịch trích ngang của các í, đặc ngữ kia. Đến lúc đó mà còn sơ suất, thì hoàn toàn là do mình kém cỏi. Chứ trên không trách trời, dưới không oán người được.

_________________________

[1]Báo Đà Nẵng, số ra ngày 13-9-2009.

[2]Báo Quân đội nhân dân, số ra ngày 22-12-2009.

[3]Phong Điệp, “"Điểm danh" văn học trẻ 2009”, phongdiep.net.

[4]Inrasara, “Lối ‘biên tập’ văn học chính thống ở Việt Nam hôm nay”, Tienve.org.

[5]Nguyễn Hữu Hồng Minh, “Cuộc song thoại về cái mới của thi ca”, evan.vnexpress.net.

[6]Truyện của Trà Vigia đăng trên eVan, 2004; bài thơ của tôi đăng trên Tienve, 2004. Về mặt tình cảm, tôi, Trà và Wũ, không vấn đề gì cả, vay mượn thoải mái. Nhưng khi đã bước lên văn đàn “thế giới” ngoài Chăm, thì công việc cũng rất cấn minh bạch.

[7]Truyện chớp “Ăn chữ” của Nguyễn Hữu Hồng Minh, đăng trên Damau, 3-12-2009.

---------------

Bài liên hệ: