Hôm nay các nhà thơ Việt Nam có thể không còn hào hứng nữa với lục bát khi cầm bút, vì nhiều lẽ khác nhau. Tôi có người bạn hiểu rõ điều ấy nhưng vẫn làm, đơn giản vì người này (bút danh là Pierre Bùi) không là thi sĩ, mà chỉ là một người “làm văn thể”. Loại lục bát hắn quan tâm không phải loại mọi người từng biết: Trước hắn không ai làm nó: Lục bát 2-trong-1, một loại lục bát thuận nghịch độc, cho phép đọc hai chiều xuôi, ngược. Thí dụ cặp câu sau:

cũng có thể đọc là:  

Ý tưởng về thơ thuận nghịch độc không phải điều mới mẻ. Bất kỳ ai đã qua những giờ học Văn Thể (Cổ Văn) lớp 8 (miền Nam trước 75) cũng biết những bài Đường luật thất ngôn bát cú thuận nghịch độc của một vài thi nhân xưa. Ngoài ra, người ta có thể tìm thấy một bài hay của Phạm Thái trong tiểu thuyết Tiêu Sơn Tráng Sĩ của Khái Hưng. Tạp chí VĂN (Sài Gòn trước 75), số tưởng niệm Hàn Mặc Tử, cũng có một bài do nhà thơ này làm.

Người bạn tôi thoạt cũng làm 1, 2 bài thất ngôn bát cú thuận nghịch độc như vậy, nhưng không gửi báo, vì thấy nó đã cổ lỗ; chỉ về sau, hắn mới nảy ý định đem trò này thí nghiệm lên lục bát.[*] Hắn sẽ không gọi nó là thơ, bởi đã hẳn không thể xem ấy là nghệ thuật; chẳng qua chỉ là kỹ thuật, hay xảo thuật — một trò chơi, không hơn; tuy vậy, hắn muốn “đăng ký bản quyền” trò chơi này. Để hiểu rõ hơn điều hắn làm, mời bạn theo dõi cuộc “phỏng vấn” sau:

Người phỏng vấn (PV): Anh đã đặt ra luật “lục bát thuận nghịch độc 2-trong-1”; đề nghị cho biết khởi đầu của ý tưởng này.

Pierre Bùi (PB): Ý tưởng về thơ thuận nghịch độc đã có ở những người làm thơ Đường từ rất lâu. Trước đây tôi cũng đã... bắt chước thực hành nó với thất ngôn bát cú (sau khi tình cờ đọc được một bài của Hàn Mặc Tử, trong tạp chí VĂN trước 1975, số tưởng niệm nhà thơ này), nhưng chỉ đến 1988 mới nảy ý định áp dụng trò chơi vào lục bát.

PV: Sao gọi là “thuận nghịch độc 2-trong-1”?

PB: Vì một bài như thế cho phép đọc 2 chiều xuôi, ngược. Thí dụ bài này:

đọc từ phải sang trái, sẽ là:

PV: Còn có loại nào khác không?

PB: Tôi e là còn. loại thứ nhì — cho phép đọc ngược bài thơ, cũng từ phải sang, nhưng không bắt đầu từ trên xuống như loại vừa rồi, mà từ dưới lên.

PV: Thí dụ?

PB: Bài này:

cũng có thể đọc là

PV: Vậy có thể có loại “3-trong-1”, nghĩa là đọc 3 cách: Một – đọc xuôi, hai – ngược từ phải sang trái, và ba – cũng từ phải sang, nhưng bắt đầu từ dưới lên, hay không?

PB: Tôi e là không.

PV: Tại sao?

PB: Vì không tránh khỏi phạm luật. Anh làm thử sẽ thấy.

PV: Cũng vui đấy, nhưng ... tôi thấy trò này khó có thể gọi là thơ, phải không? Nghe giống như ... “xiếc thơ” thì đúng hơn?

PB: Xiếc thơ? Vâng, cũng có thể, song không phải là không có ý nghĩa: Có lẽ chỉ tiếng Việt, với tật lỏng lẻo cố hữu ở các mối nối từ cũng như câu, mới cung cấp một trò hi hữu, mà phần lớn chúng ta đã bỏ qua, chẳng màng tận dụng. Dù sao thì dù, tôi vẫn thích “đăng ký tác quyền” cái trò này.

PV: Để làm gì? Có đáng không?

PB: Tôi e là đáng. Hãy hỏi trò Rubic, cả triệu người chơi, thậm chí điêu luyện, song chỉ một người duy nhất được xem là tác giả — nhà kỹ sư đã thiết kế ra cái khối vuông ấy. Với các trò khác, cũng vậy thôi.

PV: Nhưng trò của anh thì có ý nghĩa gì?

PB: Tôi e là có. Người Việt Nam làm lục bát đã bao thế kỷ, có truyền thống, có biến thể, có cách điệu, có thể nghiệm, cũng lại đã có đủ các thương hiệu: lục bát ca dao, lục bát Nguyễn Du, lục bát Nguyễn Đình Chiểu, lục bát Tản Đà, lục bát Huy Cận, lục bát Nguyễn Bính, lục bát Bùi Giáng, lục bát Phạm Thiên Thư, thậm chí cả lục bát Bút Tre, ... Nay tôi muốn “trói” nó lại, đặt vào một “góc chết”, như thế này, để từ nay có ai yêu lục bát, sẽ phải lao động nhiều hơn, không hồn nhiên như trước nữa.

PV: Chà, có nên tham vọng quá không?

PB: Tôi e là nên.

PV: Nhưng mà, ai sẽ quan tâm đến trò này của anh?

PB: Tôi sẽ ra giải thưởng. Ai làm xong một bài, cứ công bố; đọc được, tôi sẽ khao ... một chầu nhậu.

PV: Đấy có phải một lời hứa không?

PB: Tôi e là phải.

_________________________

[*]http://bhvsg.blogspot.com/2009/06/blog-post_7273.html