_____________

TÁC PHẨM VĂN HỌC LỚN THÌ PHẢI ĐƠN GIẢN?

Ý kiến của Phạm Chí Diệp

"Giản dị" và "đơn giản": Liệu có nên sửa lại từ điển?

Trong bài Sự thật, cách diễn đạt, "giản dị" và "đơn giản" của Đinh Bá Anh có một điểm khiến tôi lưu ý. Về hai từ "giản dị" và "đơn giản" anh cho rằng "tất cả các từ điển nên sửa lại". Lẽ dĩ nhiên là tất cả từ điển trên trái đất này đều luôn luôn cần được sửa lại nếu người ta có thể đưa ra những ví dụ đầy thuyết phục về những chỗ thiếu sót hay lệch lạc của chúng. Đinh Bá Anh đã đưa ra những ví dụ và lý luận như thế này:

Trong ba ví dụ Đinh Bá Anh đưa ra, tôi thấy ví dụ thứ ba là hợp lý nhất. Trong "một bút pháp giản dị" và "một bút pháp đơn giản" thì nghĩa của hai từ "đơn giản" và "giản dị" là giống nhau, vì một bút pháp không phức tạp ("đơn" giản) cũng có nghĩa là nó dễ dàng (giản "dị").

Ví dụ thứ hai thì không thuyết phục, vì những điều ấy chẳng phải là những phát hiện gì mới cả. Hai từ "đơn giản" và "giản dị" có nghĩa tương đương, nhưng tất nhiên tuỳ ngữ cảnh mà người ta sử dụng cho thích nghi. Có lẽ Đinh Bá Anh đưa ra cái ví dụ này vì quên để ý đến sự khác nhau nho nhỏ giữa chữ "đơn" (không phức tạp) và chữ "dị" (dễ dàng). Khi người ta nói "Súng AK có cấu tạo hết sức đơn giản", thì từ "đơn giản" được dùng ở đây hiển nhiên là đúng, vì "cấu tạo" thì mang đặc tính "phức tạp" hay "không phức tạp" (đơn giản). Nhưng nếu người ta nói "Súng AK có cấu tạo hết sức giản dị", thì từ "giản dị" ở đây hiển nhiên là sai, vì "cấu tạo" không hề mang đặc tính "khó khăn" hay "dễ dàng" ("giản dị").

Còn ví dụ thứ nhất thì có lẽ là sai. Đinh Bá Anh cho rằng người ta nói "tâm hồn giản dị" chứ không ai nói "tâm hồn đơn giản". Tôi thử gõ "tâm hồn đơn giản" vào google.com thì thấy rất nhiều người đã nói thế. Xin chép lại đây một số ví dụ để Đinh Bá Anh và độc giả xem chơi:

Liệu có nên sửa lại định nghĩa của hai từ "đơn giản" và "giản dị" trong tất cả từ điển tiếng Việt không? Tôi nghĩ là không, vì các từ điển giải thích như thế thì nhìn chung là đúng. Người ta chỉ nên bổ sung những ví dụ chính xác về cách dùng hai từ mang ý nghĩa tương đương này ở những ngữ cảnh khác nhau một cách thích nghi. Ai cũng thấy, ngay cả những chữ như "ba, má" và "bố, mẹ", tuy hoàn toàn đồng nghĩa, vẫn cần được sử dụng một thích nghi ở những ngữ cảnh văn hoá khác nhau. Và lẽ dĩ nhiên là không vì vậy mà ta nói chúng có nghĩa khác nhau.

Đã đăng: