_____________

TÁC PHẨM VĂN HỌC LỚN THÌ PHẢI ĐƠN GIẢN?

Ý kiến của Cô Chi

Chúng ta chưa có tác phẩm khó

Mặc dù đã đọc nguyên bản tiếng Anh, mấy ngày qua, tôi vẫn mong đọc tiếp bài “Sự nổi dậy của Văn Chương Khó: Một tổng quan mang tính lịch sử” của Kjell Espmark do Hoàng Ngọc-Tuấn dịch. Hơn nữa, tôi càng mong đọc những hồi âm của các thi văn sĩ Việt Nam về vấn đề ấy. Theo tôi, thi hào T.S. Eliot hoàn toàn có lý và rất sâu sắc khi cho trong thời đại chúng ta đang sống, một thời đại “phong phú và phức tạp”, thơ “phải khó”. Tôi chỉ có ý nghĩ thêm là, có lẽ Eliot chỉ nhắc đến thơ vì ông đang bàn đến thơ. Sự thật, có lẽ cả văn xuôi cũng cần phải khó.

Được đào tạo về văn học bằng tiếng Anh và đang dạy về văn học Anh, bản thân tôi có rất nhiều kinh nghiệm về cái khó trong thơ và tiểu thuyết bằng Anh ngữ (bao gồm các nền văn học Anh, Mỹ, Canada, Úc, v.v…). Trong giới chuyên môn, người ta chấp nhận những cái khó ấy vì họ tin những cái khó ấy là cần thiết và không thể tránh được khi các tác giả muốn vượt khỏi những cách viết có sẵn và muốn phản ánh cuộc sống phức tạp với những quan hệ chằng chịt, ngổn ngang và những vấn đề khúc mắc không có lời giải đáp cho từng cá nhân cũng như cho cả nhân loại nói chung.

Bàn luận thêm về những cái khó trong văn học Anh ngữ hay văn học Tây phương nói chung là chuyện thừa. Tôi chỉ xin quay lại với văn học Việt Nam. Tuy không chuyên, nhưng tôi đọc văn học Việt Nam khá nhiều. Mỗi dịp về thăm Việt Nam, tôi đều bỏ rất nhiều thì giờ để tìm mua sách, từ sách xuất bản trước năm 1975 đến các cuốn sách vừa mới được phát hành, gồm đủ các thể loại. Từ những gì đọc được, tôi xin có vài ý kiến về đề tài thảo luận do Tiền Vệ đặt ra. Rất mong nhận được sự chỉ giáo của các bậc thức giả.

Tạm gác qua một bên những vấn đề về ý nghĩa chữ “giản dị” và “đơn giản” cũng như những vấn đề về mối quan hệ giữa cái lớn và sự đơn giản hay giản dị mà một số người đã góp ý trên Tiền Vệ, tôi chỉ xin phép đề cập đến thực tiễn sáng tác văn học Việt Nam từ đầu thế kỷ 20 đến nay. Tôi giới hạn cái mốc thời gian từ đầu thế kỷ 20 vì tôi không tự tin về kiến thức của mình đối với nền văn học cổ điển được viết bằng chữ Hán hoặc bằng chữ Nôm, hai thứ văn tự tôi không thành thạo. Qua các tác phẩm bằng chữ quốc ngữ mà tôi được đọc, tôi nhận thấy:

         1. Có một số thi phẩm có thể xem là phức tạp và khó hiểu như thơ của nhóm Xuân Thu Nhã Tập trong thập niên 1940, thơ của Thanh Tâm Tuyền vào cuối thập niên 1950 và đầu thập niên 1960 (thơ Thanh Tâm Tuyền sau đó lại tương đối giản dị và dễ hiểu), thơ Trần Dần trong thập niên 1960, thơ Đặng Đình Hưng trong thập niên 1980 và 1990, và thơ của một số nhà thơ được gọi là “trẻ” gần đây. Còn lại, hầu hết thơ ca Việt Nam hiện đại đều dễ đọc và dễ cảm nhận.

         2. Về truyện ngắn và tiểu thuyết bằng tiếng Việt, ngoại trừ một số tác phẩm được phổ biến trên Tiền Vệ, tôi chưa từng gặp một tác phẩm nào được chính thức xuất bản ở Việt Nam có thể xếp vào loại phức tạp hay khó hiểu, chưa gặp trường hợp nào khiến tôi phải lúng túng hay hoảng hốt như đụng phải một bức tường kiên cố hay lạc vào một thế giới âm u, hoàn toàn xa lạ và mù mịt.

Dĩ nhiên điều gọi là “hiểu” tôi vừa trình bày chỉ có ý nghĩa tương đối. Tôi không dám cho là mình hiểu hết hay hiểu đúng tất cả những gì mình đọc. Có thể sự hiểu biết hay cảm nhận của tôi còn hời hợt và sai lầm. Nhưng điều quan trọng là tôi cảm thấy là mình hiểu được. Cảm giác tự tin này không phải lúc nào cũng có khi tôi đọc tác phẩm của các nền văn học khác dù ở đó tôi được trang bị đầy đủ và có hệ thống hơn.

Từ những ghi nhận ban đầu nêu trên, tôi có hai ý kiến chính:

         1. Việc đơn giản hoá văn chương hay đánh đồng cái lớn và sự đơn giản chỉ đặc biệt nghiêm trọng đối với các nhà văn hơn là đối với các nhà thơ. Phần lớn các nhà văn vẫn chuộng loại văn phong giản dị, lối kể chuyện mạch lạc và đều muốn chia sẻ với người đọc những mối bận tâm về chính trị, xã hội của thời đại. Ít có nhà văn dám mạo hiểm thí nghiệm những kỹ thuật mới lạ, thách thức với thị hiếu của người đọc.

         2. Cả nền văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa từ Cách mạng tháng Tám về sau đều có tính chất đại chúng sâu đậm. Chúng giản dị, giản đơn, thô phác, thô thiển, nặng tính chất tuyên truyền, mang cái nhìn một chiều, tuy dễ hiểu nhưng lại hẹp hòi và cứng nhắc. Tất cả những tác phẩm được coi là khó và phức tạp đều nằm ngoài hoặc chống lại truyền thống hiện thực xã hội chủ nghĩa (như nhiều cây bút trong nhóm Nhân Văn – Giai Phẩm hay các văn nghệ sĩ ở miền Nam thời 1954-1975).

Tôi thành thực ao ước được đọc những tác phẩm mà mình mơ hồ cảm thấy là hay nhưng lại hoàn toàn không hiểu, những tác phẩm vượt lên trên tầm hiểu biết của tôi. Theo thiển ý của tôi, chính những tác phẩm như thế mới thực sự có đóng góp lớn vào việc thúc đẩy văn học Việt Nam phát triển. Chúng khiến người đọc cũng như các tác giả khác phải động não suy nghĩ, tìm tòi và vượt lên chính mình.

Đã đăng: