có trát đòi anh. trong giấc mơ? trong đời thực? trong trí tưởng mông lung? có trát đòi anh. anh đã tới. mặc bộ quần áo cũ kỹ nhưng còn sạch sẽ. đội khăn. mang dép cho bàn chân giao chỉ. anh đang bước vào vụ án giống như của Kafka? sao không khí nặng nề thế kia. ai đòi? tội gì? hay có điều chi? sẽ hạch hỏi? có tra tấn? hay ỡm ờ mèo vờn chuột kiểu tội ác và hình phạt? anh có tội không? anh không chắc? anh làm sao biện minh nếu mọi người đồng thanh la lên mày có tội? anh có đủ can đảm để tin rằng mình vô tội, ở đây? anh hèn mọn. một ít thành công không đủ để anh quên điều đó. anh hèn mọn từ khi sinh ra. anh mãi cường điệu điều đó. anh có hàng tỉ tế bào. mỗi tế bào mang kí ức ngàn xưa của nhân loại. anh mặc nhiên có tội. dù muốn hay không. anh sợ. từ khi mới sinh, con người đã biết sợ.

 

họ đưa anh đi dọc chiều dài lịch sử và truyền thuyết. đấy là đám xử triết gia. đấy là đám xử nhà khoa học. đấy là đám xử lãnh tụ phong trào. đấy là đám xử những vĩ nhân khai sáng. đấy là đấu trường. đấy là trại tập trung của phát-xít. đấy là phòng hơi ngạt. đấy là lò thiêu xác. đấy là đang đọc bản án cho bọn diệt chủng. đấy là vị thánh đấu tranh bất bạo động. đấy là nhà sư tự thiêu. đấy là đang đốt sách chôn nho. đấy là vó ngựa chinh phạt. đấy là những dân tộc lưu vong. đấy là từng viên đá phế tích mãi than khóc cho kinh kỳ đã mất. đấy còn là những ai, buồn bã đi đi lầm lũi? những cuộc chiến? những tội nhân? có quá nhiều điều anh không biết. đấy là những ai? lịch sử. người sẽ khóc cho ai? người ngã xuống. người ngồi dậy. hay vùng dậy vì biết mình sẽ ngã gục mãi mãi. và chiến thắng thực ra không che nổi hố thẳm mênh mông của thảm bại. ai khóc? khóc gì đây? có thật quá khứ vàng son? thời đại vô tình? lòng người vô tình? tượng đài mới xây. tượng đài mới đổ. nhất tướng công thành triệu cốt khô. nhân loại ăn mừng cho chiến tranh. và để tang mặc niệm cho hoà bình.

 

anh đi qua phiên toà xử một bà mẹ thân quen. một cuộc nội chiến. những đứa con chia phe đánh trận. đó cũng là trò chơi thuở ở truồng tắm sông. cũng như ngày bé. đứa phe địch bị thua chạy vào núp dưới đít giường của mẹ. tới lúc phe địch phản công, đứa phe ta bị thua cũng chạy núp dưới đít giường của mẹ. bây giờ vẫn là trò đó. chúng nó gặp nhau dưới đít giường. chúng nó không cầm bập dừa mà cầm súng thật. cái chết là thật. núm ruột của mẹ là thật. mẹ có công che chở? mẹ có tội che giấu? bà mẹ da vàng. phiên toà tới giờ vẫn chưa kết thúc.

 

một hình ảnh khác đập vào mắt anh: một người lính dí súng vào đầu một người lính khác bị trọng thương. tiếng cười ngạo nghễ phang vào ánh mắt đờ đẫn cam chịu. nếu là các anh, các anh muốn là ai trong số họ? các anh có dễ dàng để mình bị giết? rồi những cuộc di tản. những xương máu bỏ lại đó đây. những xác thân la liệt. những người không còn nhân dạng mà về. theo đuổi những học thuyết. ta bỏ quên khái niệm một dân thường? trong một cuộc chiến ý thức hệ, không có chỗ cho dân thường?

 

anh đi qua đi qua. họ cho anh vào một phòng trắng. một phòng trống. phiên toà của những người còn vắng mặt. những người còn lẩn tránh. phiên toà có sự hiện diện của những người đã chết. những chứng nhân nhất mực im lặng. ai thẩm phán? ai công tố viên? ai bào chữa? họ đang xét xử những gì? những người chết không nói? hay đã nói? và đang nói? anh ngồi lại để nghe? để đợi? tới phiên mình chưa? nếu các anh là họ, thời của họ. các anh sẽ làm gì? sẽ làm gì? cam phận quay cuồng? mắc đường lịch sử? nếu họ là các anh. có muốn các anh kéo theo gánh nặng quá khứ? hay phải luôn luôn đi vòng để tránh một ngọn núi đặt chắn phía tương lai? nên quên? hay nhớ? nên quật mộ? hay lấp thêm một lớp đất để vùi chôn? cùng mê sa một con đĩ thập thành? giết nhau có phải cần lí do không? hay đao phủ chỉ thừa hành nhiệm vụ?

 

câu chuyện đang nhuốm vẻ trừu tượng siêu hình? hay đã quá rõ ràng cụ thể? làm sao anh đủ dũng khí đứng lên kéo toạc tấm màn che kia. để mọi thứ phơi bày ra ánh sáng. để nhìn rõ mặt nhau. những tham vọng. những âm mưu. những hồ sơ mật. những hồ sơ giả. người chết rồi vẫn muốn tự xoá tội cho mình. đánh bóng tuổi tên mình trước khi qua một thế giới khác. một cuộc tranh đoạt khác.

 

anh về. bỏ dép đi trên đường. bùn ngập bàn chân giao chỉ. cha hỏi: ngày mai, chúng ta phải đóng thuế cho ai? rồi ra với đồng ruộng.

 

đất đai vẫn đó. mùa màng vẫn đó. và người vẫn đây. lớp này rồi lớp khác.

ngày mai mọi người đi đóng thuế.

rồi cứ sống. đội bom đạn. đội nắng mưa.

đội lúa bắp rau khoai ra chợ.

một ngày. một tháng.

một trăm năm.

...