Julio Cortázar — tiểu thuyết gia, thi sĩ, phê bình gia, nhà viết truyện ngắn, và nhạc sĩ — sinh tại Brussels, nước Bỉ, năm 1914. Song thân là người Á-căn-đình. Sau Thế Chiến thứ Nhất, gia đình ông hồi hương, và ông lớn lên tại Á-căn-đình. Cortázar tốt nghiệp đại học sư phạm văn chương tại Buenos Aires vào năm 1935. Từ 1935 đến 1945, ông dạy học tại nhiều trường trung học khác nhau, và từ 1945 đến 1951, ông làm dịch giả cho một số nhà xuất bản. Trong thời gian đó, ông dịch trọn vẹn tác phẩm văn xuôi của Edgar Allan Poe, và nhiều tác phẩm của André Gide, Walter de la Mare, G.K. Chesterton, Daniel Defoe, và Jean Giono. Viện Đại Học Buenos Aires mời ông vào chức vụ Giáo Sư văn chương, nhưng ông từ chối vì chống lại chế độ độc tài Perón. Năm 1951, ông di cư sang Pháp và sống ở đó cho đến khi lìa đời vào năm 1984.

 

Năm 1981, tổng thống Mitterand trao tặng quốc tịch Pháp cho Julio Cortázar, và ông nhận vinh dự này, nhưng nhất quyết không từ bỏ quốc tịch Á-căn-đình. Song song với sự nghiệp văn chương, Cortázar còn là một nhà vận động chính trị. Ông viếng Cuba năm 1961 và Nicaragua năm 1983. Tiểu thuyết Libro de Manuel (1973) của ông đoạt giải văn học Prix Médicis năm 1974 và ông trao tặng tất cả tiền thưởng cho Mặt Trận Thống Nhất Chi-lê.

 

Trong hơn 30 năm sống ở Pháp, mỗi năm ông dành bốn tháng để làm việc như một dịch giả cho UNESCO (dịch từ tiếng Pháp và Anh sang tiếng Tây-ban-nha), và tám tháng còn lại để viết văn, làm thơ và chơi nhạc (ông còn là một nhạc sĩ jazz, chuyên chơi kèn trumpet!).

 

Julio Cortázar bắt đầu làm thơ và viết kịch bản từ những năm 1930, nhưng bắt đầu nổi tiếng vào năm 1951 với tập truyện ngắn Bestiario. Năm 1963, tiểu thuyết Rayuela đưa ông vào địa vị hàng đầu trong văn đàn quốc tế. Số lượng tác phẩm ông đã xuất bản hết sức đồ sộ, trong đó có những cuốn lẫy lừng như Final de juego (1956), Las armas secretas (1959), Los premios (1960), Historias de cronopios y famas (1962), Todos los fuegos el fuego (1966), La vuelta al día en ochenta mundos (1967), Último round (1968), 62/ Modelo para armar (1968), Libro de Manuel (1973), Octaedro (1974), Alguien que anda por ahí (1977), Un tal Lucas (1979), Queremos tanto a Glenda (1980), Deshoras (1982), vân vân.

 

Ông đoạt rất nhiều giải thưởng quan trọng, trong đó có “Prix Médicis” (như đã nêu trên) và “Orden de la Independencia Cultural Rubén Darío” (1984) — chính nhà thơ Ernesto Cardinal (1925~), khi ấy đang là Bộ trưởng Văn Hoá của Nicaragua, đã tận tay trao giải thưởng này cho Julio Cortázar.

 

Pablo Neruda — nhà thơ Chi-lê đoạt giải Nobel Văn Chương 1971 — có lần nói: “Người nào chưa từng đọc Cortázar, người ấy là kẻ mắc đoạ”.

 

Trong những năm qua, tôi đã giới thiệu đến bạn đọc nhiều tác phẩm văn xuôi của Julio Cortázar. Trong thời gian gần đây, tôi đã bắt đầu giới thiệu dần dần những bài thơ của Julio Cortázar. Ông lừng danh như một tác giả của truyện ngắn và tiểu thuyết, nhưng hai tác phẩm đầu tay của ông là hai tập thơ: Presencía (1938, dưới bút danh Julio Denis) và Los reyes (1949). Hơn 30 năm sau, ông trở lại với thơ và xuất bản tập Salvo el crepúsculo.

 

Lần trước, tôi đã dịch và giới thiệu đến độc giả hai bài thơ “El Futuro” [“Tương lai”] qua giọng đọc của Patricia L. Boero; âm nhạc của Olivari và video của Liliana Muente. “Para leer en forma interrogativa” [“Để đọc ở thể nghi vấn”] qua giọng đọc của Patricia L. Boero; âm nhạc và video của Olivari.

 

Lần này, tôi xin dịch và giới thiệu bài thơ “Veredas de Buenos Aires” [“Những vỉa hè ở Buenos Aires”], với một lý do đặc biệt: bài thơ này là một trong 10 bài thơ rất nhẹ nhàng của Julio Cortázar được nhạc sĩ Edgardo Cantón phổ thành những bài hát theo điệu tango hết sức quyến rũ. Năm 1980, hãng đĩa Polydor tung ra đĩa nhạc Trottoirs de Buenos Aires (nhan đề tiếng Pháp của bài thơ “Veredas de Buenos Aires”) gồm 10 bài tango qua tiếng hát của Juan Cedrón. Đĩa hát này đã làm dấy lên phong trào tango ở Paris. Ngay sau đó, năm 1981, Julio Cortázar cùng Edgardo Cantón, với sự hỗ trợ của bạn bè nghệ sĩ, trong số đó có ca sĩ lừng danh Susana Ronaldi, đã thành lập quán café nhạc “Les Trottoirs de Buenos Aires” ở Paris, khai trương vào tháng 11/1981, với ban nhạc Sexteto Mayor mở màn. Quán này đã trở thành một “thánh địa” của nhạc tango ở Paris.

------------

* Trong nguyên tác, ở câu đầu tiên tác giả đã dùng chữ “la vedera”, một lối nói ngọng của con nít khi phát âm chữ “la vereda” (vỉa hè). Vì thế, tôi dịch chữ “la vedera” thành “hỉa vè”.

 

 

 

 

Lớn lên, kết thành bầy, nện gót giày,

bọn mình khệnh khạng bước quanh khu phố,

huýt sáo ầm ĩ khiến cô nàng tóc vàng

rời quầy hàng với đôi bím thắt xinh xắn

đến nhìn qua cửa sổ

 

 

¿Cuánto andaré por ahí hasta que pueda

volver a verlas?

(Bạn sẽ còn lang thang bao lâu nữa cho đến khi lại được

nhìn thấy chúng?)

------------

Nguyên tác: “Veredas de Buenos Aires” trong Julio Cortázar, Salvo el crepúsculo - Colección Biblioteca Julio Cortázar (Buenos Aires: Alfaguara, 1984).

 

Những tác phẩm khác của Julio Cortázar:

 

Tương lai | Để đọc ở thể nghi vấn  (thơ) 

Em sẽ không có mặt trong những giấc chiêm bao của anh, / trong điểm đến đầu tiên của những lời anh nói, / em cũng sẽ không có mặt trong một số điện thoại / hay trong màu sắc của một đôi găng tay hay một tấm áo choàng... | ... Có phải anh đã biết / biết bằng từng lỗ chân lông / vì sao đôi mắt anh đôi bàn tay anh bộ sinh dục anh quả tim mềm của anh / phải được vất đi / phải được xoá sạch đi / phải được sáng tạo lại từ đầu một lần nữa... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn, có kèm băng thu giọng đọc của Patricia L. Boero, âm nhạc của Olivari và video của Liliana Muente]

 

Những nghiên cứu địa lý  (truyện / tuỳ bút) 

Có bằng chứng rằng kiến là chúa tể đích thực của vạn vật (độc giả có thể xem đó là một giả thuyết hay một ý tưởng cuồng phóng; nhưng dẫu thế nào thì một chút ý tưởng thoát ly nhân chủng cũng thú vị), và đây là một trang sách địa lý của kiến... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Chẳng còn hy vọng về  (truyện / tuỳ bút) 

Phòng sinh hoạt của chúng tôi khá rộng, nhưng nếu nghĩ rằng trong đó Robert... Chúng tôi không có quá nhiều thiết bị nội thất, nên còn chỗ rộng rãi để đón cha mẹ và bạn bè khi họ đến để... Tôi ngồi trên ghế dựa bên cạnh cái đèn và vợ tôi hầu như luôn luôn ngồi trên cái ghế nơi nàng có thể... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Chuyện hoàn toàn có thật  (truyện / tuỳ bút) 

[TRUYỆN CỰC NGẮN] Một người đàn ông đánh rơi cặp kiếng mắt của y; chúng chạm xuống nền gạch làm bật lên một tiếng động chát chúa. Người đàn ông cúi xuống lượm chúng lên, hết sức bất bình vì hai tròng kiếng rất mắc tiền, nhưng y kinh ngạc phát hiện rằng nhờ một phép lạ nào đó nên chúng chưa vỡ... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Cẩm nang hướng dẫn  (truyện / tuỳ bút) 

... Và không phải là quá tệ hại nếu các sự vật cứ chạm mặt ta mỗi ngày và cứ giống hệt như thế. Cũng người đàn bà đó nằm bên cạnh ta, cũng cái đồng hồ đó, cũng cuốn tiểu thuyết nằm mở ra đó trên bàn thêm một lần nữa bắt đầu cuộc chạy xe đạp xuyên qua đôi mắt kính của ta, thì có cái gì trục trặc đâu nào?... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Diễn văn của gấu  (truyện / tuỳ bút) 

Tôi là con gấu sống trong những đường ống của toà nhà. Tôi leo trèo qua các ống dẫn vào những giờ khắc yên tĩnh, những ống dẫn nước nóng, những ống lò sưởi, những ống dẫn của máy điều hòa không khí. Tôi đi qua những đường ống từ căn hộ này qua căn hộ nhà khác và tôi là con gấu đi qua những ống dẫn... [Bản dịch Hoàng Tân Nhân & Hoàng Tân Dân] (...)

 

Sự bất khoan dung  (truyện / tuỳ bút) 

Tôi chưa bao giờ có thể khoan thứ cho những cái ngáp, đặc biệt từ miệng của một anh cảnh sát. Nó vượt quá sức chịu đựng của tôi. Nếu tôi thấy một anh cảnh sát há miệng ngáp tại một góc đường, tôi liền đi thẳng đến và cho anh ấy một cái tát hai chiều qua-lại, chanh chách như chim bồ câu đập cánh... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Mặc quần áo cho một cái bóng  (truyện / tuỳ bút) 

Điều khó nhất là cắt nét chung quanh nó, xác định giới hạn của nó nơi nó nhoà vào khoảng tối chạng vạng. Chọn nó ra giữa quá nhiều cái bóng khác, tách nó ra khỏi luồng ánh sáng mà tất cả những cái bóng đều lén lút hít thở một cách đầy bất trắc... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Mọi khối cầu đều là khối lập phương  (truyện / tuỳ bút) 

Điều phiền toái trước tiên bao giờ cũng là cô của tôi. Khi tôi nói với cô tất cả những khối cầu đều là những khối lập phương, cô biến thành màu xanh lá cải bina. Cô đông cứng ở lối ra vào, tựa người trên cán chổi, và nhìn tôi với ánh mắt diễn tả một nỗi háo hức muốn nhổ nước miếng vào mặt tôi... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Không, không, và không  (truyện / tuỳ bút) 

Ông điên thật rồi. Không những tôi sẽ không cho ông một con kiến mà tôi còn có ý định đi bộ ngang qua nhà ông với một con kiến trên ngực tôi, chỉ để làm ông cuồng nộ... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Đừng để cho...  (tiểu luận / nhận định) 

Hiển nhiên, họ sẽ cố mua đứt bất cứ nhà thơ hay nhà văn nào có những lý tưởng xã hội mà tác phẩm của y ảnh hưởng đến thời đại y đang sống; cũng không kém hiển nhiên, chỉ chính bản thân người viết mới có thể bảo đảm rằng điều này không xảy ra... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Những khả thể của sự trừu tượng hoá  (truyện / tuỳ bút) 

... nếu tôi yêu thích một nàng nào đó, thì nàng vừa bước vào trường thị giác của tôi là tôi đã có thể trừu tượng hoá cho áo quần của nàng biến mất, và trong khi nàng nói với tôi về buổi sáng sao mà lạnh quá chừng, thì tôi đang có những giây phút thích thú chiêm ngưỡng cái rốn nhỏ nhắn của nàng... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Những hạt nước vỡ  (truyện / tuỳ bút) 

Nhìn kìa, tôi không biết trời mưa sao mà ghê gớm thế. Mưa mãi không dứt, dày đặc và xám xịt ngoài kia, tạt vào bao lơn này những hạt to tướng, chắc nịch, kêu dòn tan và vỡ lốp đốp như những cái tát... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

VIETATO INTRODURRE BICICLETTE  (truyện / tuỳ bút) 

Trong những ngân hàng và những thương xá của thế giới này, không ai càu nhàu nếu có người nào đó bước vào, nách kẹp một cái bắp cải, hay một con chim tucán với chiếc mỏ to kềnh và bộ lông sặc sỡ, hay miệng tuôn ra những bài ca mẹ dạy hồi còn bé nghe nhừa nhựa như một sợi gai dầu, hay ôm một con hắc tinh tinh mặc áo T-shirt. Nhưng ngay khi có ai bước vào với một chiếc xe đạp, thì... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Những việc làm tuyệt diệu  (truyện / tuỳ bút) 

... Thật là một việc làm tuyệt diệu — bước vào một quán cà-phê và xin người ta cho thêm đường, rồi lại thêm đường, ba hay bốn lần thêm đường, rồi chăm chỉ xây một hòn núi đường ngay giữa bàn... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Lời nói đầu cho những hướng dẫn về cách lên dây thiều chiếc đồng hồ đeo tay | Những hướng dẫn về cách lên dây thiều chiếc đồng hồ đeo tay  (truyện / tuỳ bút) 

Hãy suy nghĩ về điều này: Khi người ta tặng bạn một chiếc đồng hồ đeo tay, họ đang tặng bạn một cái địa ngục nhỏ bé đang trổ bông... | Tử thần đang đứng thấp thoáng phía sau, nhưng đừng sợ. Hãy cầm chiếc đồng hồ trong một bàn tay, rồi dùng hai ngón tay nắm lấy chốt lên dây thiều, và vặn nó một cách nhẹ nhàng... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Những hướng dẫn về cách hát | Những hướng dẫn về cách khóc  (truyện / tuỳ bút) 

Trước hết hãy đập vỡ tất cả những tấm gương soi trong nhà, buông hai cánh tay xuôi thõng xuống bên hông, nhìn đăm đăm vào bức tường với đôi mắt trống rỗng... | Để khóc, hãy lái trí tưởng tượng về chính mình, và nếu điều này không khả thi vì đã lỡ mắc phải thói quen tin tưởng vào ngoại giới, thì... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Cụt đầu  (truyện / tuỳ bút) 

Họ đã cắt đứt lìa cái đầu của người đàn ông này, nhưng vì lúc ấy có cuộc đình công của phu đào huyệt và họ không thể chôn y được, nên y phải tiếp tục sống không có đầu và cố gắng vận dụng hết khả năng mình... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Những đường chỉ tay  (truyện / tuỳ bút) 

Từ một bức thư ném lên mặt bàn, một đường kẻ xuất hiện, chạy ngang tấm ván gỗ thông và leo xuống đất theo một trong những chân bàn. Hãy nhìn, bạn thấy đường kẻ tiếp tục chạy ngang qua sàn gỗ, trèo lên tường và tiến vào một bản in bức tranh sơn dầu của Boucher... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Người tù  (truyện / tuỳ bút) 

... Giống như những côn trùng, những con chữ loanh quanh lui tới, càng lúc lại càng xanh xao và kiệt sức hơn. Trước hết, những liên từ sẽ chết... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Câu chuyện không dạy đời  (truyện / tuỳ bút) 

“Tôi đến đây để bán cho ngài những lời trăn trối cuối cùng của ngài,” người đàn ông nói với nhà độc tài. “Những lời trăn trối rất quan trọng, nhưng trong giây phút cuối cùng chúng sẽ không bao giờ tự nhiên bật ra đúng như ý ngài muốn, trái lại, ngài mua những lời này và ngài sẽ thốt chúng ra một cách thích nghi vào khoảnh khắc nghiêm trọng ấy để sau này hậu thế sẽ dễ dàng nhìn thấy ngài mang một định mệnh lịch sử” ... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Những thảo viên nối liền  (truyện / tuỳ bút) 

... Ông nếm cái khoái lạc có vẻ khá kỳ quặc là vừa đọc từng hàng chữ vừa tự tách mình ra khỏi những sự vật chung quanh, và cùng lúc vẫn cảm thấy đầu mình đang tựa êm ả lên lớp nhung xanh lục của chiếc ghế... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Về truyện ngắn và cực ngắn  (tiểu luận / nhận định) 

[...] tiểu thuyết thắng nhờ đánh kéo dài để lấy điểm kỹ thuật, còn truyện ngắn thì phải thắng nhờ cú đo ván... điều đáng kinh ngạc về những truyện chạy đua với đồng hồ là chúng tạo ra được một cú sét đánh từ một nhúm chất liệu tối thiểu... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 

Mùa của bàn tay  (truyện / tuỳ bút) 

Lúc xế chiều tôi hẳn sẽ mở cánh cửa sổ thông ra khu vườn, chỉ hé một chút, và bàn tay ấy hẳn sẽ dịu dàng leo xuống góc bàn viết, lòng tay hiếm khi chạm vào đó, những ngón tay duỗi mềm và có vẻ như bối rối, cho đến khi nàng đến nghỉ ngơi trên chiếc dương cầm, giữa cái khung ảnh, hay đôi khi trên tấm thảm màu rượu chát... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)