_____________

TÁC PHẨM VĂN HỌC LỚN THÌ PHẢI ĐƠN GIẢN?

Công cụ tuyên truyền

Ý kiến của Lê Anh Hoài

Quan niệm này xuất phát từ tư tưởng cho rằng văn học (và nghệ thuật nói chung) là cái (công cụ) phục vụ cách mạng, truyền tải / truyền đạt những thứ (tư tưởng, tinh thần, chủ trương, chính sách, nghị quyết...) tới quần chúng. Vì quần chúng (đâu cũng thế thôi) trình độ không cao, nên tác phẩm “phải đơn giản để cho mọi người có thể hiểu và cảm nhận được”. Ở Việt Nam, tư tưởng này được hậu thuẫn bởi “truyền thống” văn dĩ tải đạo vốn đã ăn sâu không những trong quần chúng mà cả trong đa số người viết.

Có thể với những nhà cách mạng tốt, họ sẽ muốn văn học truyền đạt những cái tốt đến với quần chúng. Trường hợp này, vấn đề đạo đức chính trị có thể coi là ổn, nhưng kể cả vậy, văn học — khi đã bị hạ cấp xuống thành công cụ tuyên truyền — vẫn phải chịu số phận của một thứ dị dạng không còn là chính nó.

Trường hợp ngược lại, văn học sẽ là cái loa cho cái ác và cái xấu xí. Lúc này, nó càng có tính phổ cập thì càng tồi tệ.

Ở Việt Nam còn thịnh hành một quan niệm rất ấu trĩ: Lớn = Nhiều Người Biết. Một nhà văn lớn ư? Cả nước biết! Một tác phẩm văn học lớn ư? Trẻ con cũng biết!

Tất nhiên, ngược lại sẽ là những lập luận rất hồn nhiên: Ông (bà) này hả, ai biết đâu nhỉ? Tiểu thuyết (truyện ngắn, bài thơ...) ấy, ai biết đâu nhỉ?

Không (chưa, ít) ai biết, là nhỏ (yếu, kém, tồi)! Kết luận thật mau lẹ. Kỳ lạ nhất là người ta không cần tìm hiểu thêm (đối với tác phẩm văn học đơn giản là đọc. Ngay trong trường hợp nhiều người “biết” về một tác phẩm nào đó, cũng chỉ rất ít người thực sự đọc nó)! Đây là cái tâm lý đám đông (mà các thành viên) luôn muốn giống nhau, của một xã hội chưa thoát hẳn khỏi nguồn gốc của nó: làng xã.

Thế nên, có thể nhận ra cái vòng rất luẩn quẩn: tác phẩm văn học đơn giản => dễ hiểu và cảm nhận => nhiều người biết => lớn = (& =>) đơn giản => dễ hiểu và cảm nhận...

Trong khi đó, văn học — với tư cách một nghệ thuật độc lập — có con đường riêng của nó. Một tác phẩm văn học đích thực có những độc giả đích thực của nó. Một nhà văn chân chính muốn tác phẩm của mình được đến với mọi người, nhưng ông (bà) ta sẽ không chiều lòng tất cả.

Đã đăng: