Sinh ngày 5 tháng 9 năm 1914 tại San Fabián de Alico, thuộc phía nam của Chile, Nicanor Parra là một tài năng rất đa diện và hiếm có. Ông là nhà vật lý học, nhà toán học và là một trong những nhà thơ lớn và quan trọng nhất của Châu Mỹ Latin. Ông học ngành kỹ sư ở trường đại học Chile, Vật lý ở trường đại học Brown, và sau đó là Vũ trụ học ở trường Oxford. Trong nhiều năm, ông dạy toán và là giáo sư vật lý ở trường đại học Chile. Có thời gian ông còn dạy cả về môn vũ dân gian. Về già, ông còn thử nghiệm một số lãnh vực nghệ thuật mới, trở thành một điêu khắc gia và một nghệ sĩ tạo hình nổi tiếng. Cuộc triển lãm của ông về điêu khắc và những bài thơ phản-thơ tạo hình (visual antipoems) ở Santiago và Madrid vào năm 2001-02 được đánh giá là rất thành công.

 

Với tập thơ đầu tay được xuất bản vào năm 1938, Parra đã được độc giả và giới phê bình chú ý; nhưng ông chỉ thực sự khẳng định được vị thế độc đáo của mình trong nền thơ Chile và châu Mỹ Latin nói chung với tập Poemas y Antipoemas (“Thơ và Phản-thơ”) được xuất bản vào năm 1954. Với tập thơ ấy, Parra được xem là hình ảnh tiêu biểu nhất, thậm chí, là cha đẻ của phong trào phản-thơ (antipoetry) trên thế giới. Xin lưu ý là, như nhiều nhà nghiên cứu đã từng nhấn mạnh, trước đó, năm 1926, nhà thơ người Peru Enrique Bustamente Ballivan đã xuất bản một tập thơ có tên gọi Antipoemas (“Phản-thơ”) và khái niệm phản-thơ này cũng đã xuất hiện trong tác phẩm Altazor của Vicente Huidobro vào năm 1931, tuy nhiên, chính Nicanor Parra mới là người đầu tiên thực hiện và đi đến tận cùng kỹ thuật và phong cách sáng tác này.

 

Bài thơ “Ghi chú về những bài học của thơ-phản-thơ” dưới dây được dịch từ bản phản-dịch (antitranslation) tiếng Anh “Notes on the lessons of antipoetry” của Liz Werner, in trong tập thơ song ngữ của Nicanor Parra, Antipoems - How To Look Better & Feel Great (New York: New Directions, 2004). Liz Werner là một nhà thơ, dịch giả và tiểu thuyết gia sinh ở New York. Trong thời gian học và sinh sống ở Chile, cô đã có dịp làm việc gần gũi với Nicanor Parra để cho ra đời cho tập thơ song ngữ này.

 

Phan Quỳnh Trâm

-----------------

Dịch từ bản phản-dịch (antitranslation) tiếng Anh “Notes on the lessons of antipoetry” của Liz Werner, in trong tập thơ song ngữ của Nicanor Parra, Antipoems - How To Look Better & Feel Great (New York: New Directions Publishing, 2004).

 

 

Tuyên ngôn về các nguyên tắc  (thơ) 

Tôi tuyên bố chính tôi là một tín đồ Công giáo thuần thành / không bao giờ lẫn lộn giữa bánh xe bò và bánh thánh // tôi tuyên bố chính tôi là một đệ tử của Marx / ừ, thì tôi chẳng bao giờ chịu quỳ gối // tôi là một nhà tư bản bẩm sinh / phát cuồng vì trứng cá muối... [Bản dịch của Phan Quỳnh Trâm]

 

Nâng ly lần cuối  (thơ) 

Dù muốn hay không / Chúng ta chỉ có ba lựa chọn: / Quá khứ, hiện tại, và tương lai. // Và thậm chí không được ba nữa / Bởi triết gia bảo chúng ta / Quá khứ đã trôi qua / Nó chỉ thuộc về chúng ta trong ký ức: / Từ đoá hồng đã bị tuốt hết những cánh hoa / Không còn cánh hoa nào để ngắt... [Bản dịch của Phan Quỳnh Trâm]

 

Những trò đùa để đánh lạc hướng công an  (thơ) 

Tuyệt vời! Bây giờ thì ai sẽ / giải phóng cho chúng ta khỏi những người giải phóng! / Bây giờ thì họ đã dồn chúng ta vào chân tường... // Mới hôm qua / cuộc diễu hành của những cái chậu rỗng / thì hôm nay / cuộc duyệt binh của những cái bô đầy... // ... Ngài đã chờ đợi điều gì thưa Ngài? / Trong một cuộc đảo chính / Ngài mới biết / ai là ai... [Bản dịch của Phan Quỳnh Trâm]

 

Đại loại như thế  (thơ) 

... XÁC CHẾT CỦA TÔI và tôi / hiểu nhau một cách kỳ lạ / xác chết của tôi hỏi tôi: bạn có tin vào Thượng Đế? / và tôi trả lời thành thật KHÔNG / xác chết của tôi hỏi: bạn có tin vào chính phủ? / và tôi trả lời với cái búa và cái liềm / xác chết của tôi hỏi: bạn có tin vào công an? / và tôi trả lời với một cú đấm vào mặt / rồi nó đứng vụt dậy khỏi quan tài / và tay trong tay chúng tôi cùng đến bàn thờ... [Bản dịch của Phan Quỳnh Trâm]

 

BA BÀI THƠ: “Chronos”, “Người hành hương” và “Thơ của Đức Giáo Hoàng”  (thơ) 

Ở Santiago, Chi-lê / Mỗi ngày dài lê thê: / Mỗi ngày vài vĩnh cửu. // Như kẻ bán rong biển / Di chuyển trên lưng lừa: / Bạn ngáp - rồi lại ngáp... | Chú ý, các ông các bà, xin chú ý một chốc lát: / Hãy hướng một giây về góc này của lãnh thổ, / Hãy quên đi một đêm những chuyện riêng tư, / Mặc kệ vui sướng và đau khổ ngoài cánh cửa: / Có một giọng nói từ góc này của lãnh thổ... | Họ mới bầu tôi Đức Giáo Hoàng: / Tôi là người nổi tiếng nhất thế giới! // Bây giờ tôi trên đỉnh ngành giáo sĩ / và có thể chết mãn nguyện... [Bản dịch của Đinh Linh]

 

Thơ khẩn cấp [I]  (thơ) 

Bốn mươi lăm bài thơ trong tập Poemas de emergencia (1972) và một số tập khác của Nicanor Parra (1914~) -- một trong những nhà thơ danh tiếng của châu Mỹ la-tinh -- lần đầu đến với độc giả Tiền Vệ qua bản dịch của nhà thơ Diễm Châu. Chùm thơ được đăng thành hai kỳ liên tục (kỳ I gồm hai mươi lăm bài)...

 

Thơ khẩn cấp [II]  (thơ) 

Bốn mươi lăm bài thơ trong tập Poemas de emergencia (1972) và một số tập khác của Nicanor Parra (1914~) -- một trong những nhà thơ danh tiếng của châu Mỹ la-tinh -- lần đầu đến với độc giả Tiền Vệ qua bản dịch của nhà thơ Diễm Châu. Chùm thơ được đăng thành hai kỳ liên tục (kỳ II gồm hai mươi bài)...

 

Những lá thư của một nhà thơ ngủ trên một chiếc ghế  (thơ) 

Chuyện có sao nói vậy / Hoặc là ta biết trước mọi sự / Hay là ta chẳng bao giờ biết gì... [Bản dịch Diễm Châu]

 

Nicanor Parra: phản thơ để cứu thơ  (tiểu luận / nhận định)  -- Hoàng Ngọc-Tuấn

Tôi tin rằng ở bất cứ nơi đâu, bất cứ lúc nào, để có thể cứu thơ, ta phải không ngừng chống lại nó... (...)