ADAM ZAGAJEWSKI

(1945~)

BA LỊCH SỬ

Có ít nhất ba lịch sử loài người khác nhau, chứ không chỉ có một: lịch sử sức mạnh, lịch sử cái đẹp, và lịch sử nỗi đau. Có điều là hai lịch sử kể trước được vào danh mục và ghi chép, nhiều hay ít. Chúng có các giáo sư và các sách giáo khoa của mình. Còn nỗi khổ thì không để lại dấu vết gì. Nó bị câm. Có nghĩa, câm về mặt lịch sử. Một tiếng thét không kéo dài lâu, và không có nốt ký hiệu nào biểu trưng cho nó và làm nó kéo dài.

Bởi thế nên quả rất khó hiểu được bản chất của Auschwitz. Từ quan điểm lịch sử sức mạnh, đây là một giai đoạn, không đáng được nghiên cứu kỹ hơn. Đáng quan tâm hơn nhiều là Trận đánh Wagram, chẳng hạn. Còn về lịch sử nỗi đau, Auschwitz là cơ bản. Không may, lịch sử nỗi đau lại không hiện hữu. Những người viết lịch sử nghệ thuật cũng không quan tâm đến Auschwitz. Đất bùn, doanh trại, bầu trời thấp. Sương mù và bốn cây dương khẳng khiu. Orpheus không quanh quẩn ở phía này. Ophelia cũng không chọn trầm mình ở đây.

ÍCH KỶ

Trong Hồi ký của mình, Lidia Chukovsky, là người quen biết nhiều với Solzhenitsyn, kể lại cuốn The Gulag Archipelago đã ra đời như thế nào. Solzhenitsyn hồi ấy đã dành hết thì giờ rảnh rỗi cho tác phẩm của mình. Ông không có thì giờ chuyện trò. Sau khi ăn tối, ông vội vã đi từ bàn ăn trở vào làm việc. Ông ngưng gặp gỡ bạn bè. Bạn bè cay đắng kết ông vào tội ích kỷ.

TÔI ĐÃ GIẾT HITLER

Trễ rồi; tôi đã già rồi. Rốt cuộc tôi nên thú nhận những gì đã xảy ra vào mùa hè năm 1937 tại một thị trấn nhỏ ở Hesse. Tôi đã giết Hitler.

Tôi là người Hoà-lan, làm nghề đóng sách, đã về hưu được vài năm. Trong những năm ba mươi, tôi đam mê theo dõi tình hình chính trị bi thảm của lúc ấy. Nhưng vợ tôi lại là người Do-thái, nên mối quan tâm chính trị của tôi không cách nào mang tính hàn lâm. Tôi đã quyết định tự tay mình tiêu diệt Hitler, với sự chính xác của một hoạ viên kiến trúc, chính xác như người ta đóng một cuốn sách. Và tôi đã làm điều đó.

Tôi biết rằng Hitler thích du lịch vào mùa hè với một nhóm năm ba người, không có đám vệ sĩ, và ông ghé vào những ngôi làng nhỏ, thường là những quán ăn ngoài trời, dưới bóng những cây đề.

Điều thú vị là những chi tiết. Tôi sẽ chỉ nói rằng tôi đã bắn ông ấy và đã chạy thoát được.

Đó là một Chủ Nhật nóng ẩm, một trận bão đang kéo tới, bầy ong bay lòng vòng như bị say.

Quán ăn nằm khuất bên dưới những tàn cây to tướng. Nền đất có trải một lớp sỏi mịn.

Trời gần như hoàn toàn tối sầm, và không khí gây cảm giác ngái ngủ đến mức phải cố gắng ghê gớm mới bóp nổi cò súng. Một chai rượu nho đổ nhào và một vệt đỏ loang trên tấm khăn giấy trải bàn trắng tinh.

Thế rồi tôi phóng chạy như quỷ trên chiếc xe hơi nhỏ của tôi. Nhưng chẳng có ai đuổi theo. Trận bão ập tới, mưa như trút.

Dọc đường tẩu thoát, tôi ném cái súng vào một khe nước đầy những cây tầm ma xum xuê; tôi làm hai con ngỗng giật mình nhảy ra, chạy lạch bạch lạng quạng.

Tại sao lại kể những chi tiết?

Tôi đã về nhà trong sự khải thắng. Tôi xé vụn cái đầu tóc giả, đốt bộ quần áo, rửa chiếc xe hơi.

Và tất cả đều công cốc, vì ngày hôm sau có một người khác, giống hệt ông ấy cho đến từng lỗ chân lông và có lẽ còn tàn ác hơn cái người mà tôi đã giết, ngồi vào ghế của ông ấy.

Báo chí chưa bao giờ nói về cuộc ám sát ấy. Một người biến mất, một người khác xuất hiện.

Những đám mây hôm đó hoàn toàn đen tối, không khí đặc như mật mía.