Tôi rất thích tranh, ảnh và nghệ thuật sắp đặt của Sarah Lucas, một nữ hoạ sĩ người Anh. Chị sinh năm 1962 tại London. Trong một hai thập niên vừa qua, chị thường tham gia nhiều cuộc triển lãm quốc tế, hoặc một mình hoặc với một số nghệ sĩ tên tuổi khác. Điều đặc biệt là cuộc triển lãm nào của Lucas cũng gây sốc và được giới thưởng ngoạn chú ý cũng như khen ngợi nhiệt liệt.

Tác phẩm Au Naturel (1994) của chị được Francesco Poli chọn đưa vào bộ Postmodern Art 1945-Now do Collin Design xuất bản năm 2008. Đây là một tác phẩm sắp đặt khá đơn giản: một tấm nệm cũ, gấp cong, một phần ba dựa trên tường; còn lại, hai phần ba nằm dưới sàn. Trên nệm, chỉ có hai trái dưa tây (melon), một cái xô nhựa trống, hai trái cam và một trái dưa leo. Tất cả được bày biện theo một cách cố định, gợi ấn tượng hai hình ảnh nam và nữ, tình yêu và tình dục, đam mê và mỏi mệt, thời gian và sức sống, v.v…

Tuy nhiên, nói đến Lucas, người tra không thể không nhắc đến 12 bức ảnh chân dung chị hoàn thành trong vòng 8 năm, từ 1990 đến 1998. Bức ảnh nào cũng thật ấn tượng và cũng đều khiêu khích. Xin trích ra vài bức nổi tiếng nhất:

Bức ảnh Lucas đang ăn chuối (Eating a Banana, 1990)

Bức ảnh Lucas hút thuốc (Smoking, 1998):

Đang cầm ly cà phê (Self Portrait with Mug of Tea, 1993)

Bức ảnh Lucas với hai miếng trứng chiên trên ngực (Self Portrait with Fried Eggs, 1996):

Bức ảnh Lucas đang ngồi trong nhà vệ sinh (Human Toilet Revisited):

Cũng trong nhà vệ sinh (Human Toilet 2):

Với con gà móc trong quần lót (Chicken Knickers, 1997)

Một trong những đặc điểm nổi bật trong tranh cũng như trong ảnh của Lucas là vai trò của thực phẩm. Chị thường dùng thực phẩm để ám chỉ đến các cơ quan sinh lý của con người, nam cũng như nữ: lúc thì là trái cây, lúc thì là thịt, trứng. Những trái dưa leo, dưa tây, cam trong tác phẩm Au Naturel đều là biểu tượng của các cơ quan sinh dục. Đến trái chuối Lucas đang ăn cũng là hình ảnh của dương vật. Còn trứng chiên đắp trên ngực hay con gà treo giữa háng thì đã quá rõ. Nhưng tại sao Lucas lại thích chọn hình ảnh thực phẩm để gợi lên ấn tượng sinh dục? Nhiều người bàn đến nguyên lý khoái lạc như một trong những yếu tố chính chi phối toàn bộ sáng tác của Lucas: cả thực phẩm lẫn hoạt động sinh lý đều mang lại lạc thú cho con người.

Ai cũng biết như thế. Các nhà nữ quyền trước đây cũng công khai nói lên những điều như thế hoặc bằng sáng tác hoặc bằng lý thuyết. Tuy nhiên, Lucas là một trong những nữ nghệ sĩ đầu tiên thể hiện những điều ấy bằng hình ảnh.

Việc thể hiện của Lucas đầy vẻ tự tin. Trong bức ảnh hút thuốc, ánh mắt của Lucas đăm chiêu, xa vắng. Còn ở những bức khác, ánh mắt của Lucas bao giờ cũng thẳng thắn, thách thức, không khoan nhượng. Có cái vẻ gì bất cần trong người phụ nữ ấy. Có thể nói với các bức chân dung ấy, Lucas tạo nên hình ảnh một người phụ nữ mới, mạnh mẽ, táo bạo, đầy tự tin, sẵn sàng đối đầu với dư luận và thành kiến cũ kỹ và cổ hủ trong xã hội. Không phải ngẫu nhiên khi một số nhà phê bình nghệ thuật Anh nhận định: Lucas có thể không phải là nữ nghệ sĩ được ưa chuộng nhất nhưng chắc chắn chị là một trong vài nữ nghệ sĩ quan trọng nhất của thế hệ chị.