Bên Da Màu, trong bài “lại nói chuyện về thơ” của cây viết Phan Xuân Sinh có đoạn:

Trong khi đó bên Diễn Đàn, trong bài “Phạm Duy: thơ phổ nhạc” cây viết Đặng Tiến cho rằng Phạm Duy là mẫu người lý tính [ít ra là trong nghiệp vụ hay chức năng làm nhạc của mình(?)]. Đây, trích Đặng Tiến:

Như thế tôi hiểu là, nhưng chưa dám chắc là hiểu đúng, nêu tinh thần duy lý của Phạm Duy ra, ý định của cây viết Đặng Tiến có phần nào đó là muốn biện minh cho việc Phạm Duy xén bớt lời của nhà thơ Hoàng Cầm khi phổ nhạc, xén bớt một cách rất “lý trí”, cân bằng và trong chừng mực có thể chấp nhận được. Một mặt khác, tôi hiểu là, nhưng cũng chưa dám chắc là hiểu đúng, một cách hỗ tương, cắt xén như thế, và có thể là cắt xén một cách khá tươm tất và gãy gọn như vậy, chứng tỏ tinh thần duy lý cao độ của họ Phạm, biết dung hòa những cái thực và những cái siêu thực môt cách điệu nghệ và tuyệt hảo, ngoài việc bỏ công sức và, nhất là, rất nhiều thời gian (“nửa năm”, thí dụ vậy) ra.

Cái “rắc rối của cuộc đời” thường có nhiều dạng, hay nhiều hình thái. Một trong nhiều hình thái đó là sự che đậy. Thí dụ trên qua câu nói của Phạm Duy là một.

Dù tôi hoàn toàn chẳng có bằng cớ cụ thể, xác đáng, có tính cách “hiện trường” nào để xác quyết là (vì lý do này, lý do nọ) Phạm Duy kỳ thị hay lãnh cảm hay dị ứng hay gì gì đó mà không đả động gì tới thơ của hai nhà thơ được đề cập, dù thơ của họ không những chỉ “hay thật” chung chung không thôi mà còn là “hay thật” thuộc hàng đỉnh cao, “đền của đền”, tôi vẫn nghi ngờ câu trả lời trên của Phạm Duy là một câu nói không thật; và mục đích như thế có thể là để che đậy điều gì đó. Tôi nghi ngờ vì hai lý do sau đây:

1) Nói như thế có vẻ như Phạm Duy muốn tự hạ mình xuống. Quan trọng hơn, nói như thế thì không khác nào Phạm Duy lại đi chịu thua người khác? Như thế, theo nhận xét của tôi, là trái với bản tính của Phạm Duy bởi vì một mẫu người hầu như lúc nào cũng mang phong thái kẻ cả, không những chỉ là “bố già” không thôi mà còn có khi là “ông cố nội” nữa... như Phạm Duy thì thường không bao giờ xẩy ra chuyện đương, không đi tự hạ mình xuống hoặc chịu thua ai cả, đời nào!

Thua người khác vì thực tế cho thấy là Phạm Đình Chương ít ra là, theo tôi nhớ, với “Nửa hồn thương đau” là một, “Dạ tâm khúc” là hai, đã phổ/lấy cảm hứng từ thơ Thanh Tâm Tuyền; rồi tới Trần Thiện Thanh cũng phổ thơ của Tô Thùy Yên qua “Chiều trên phá Tam Giang”. Và có thể còn ít nhiều bài phổ thơ khác kiểu như thế bởi hai người này hay bởi những ai khác nữa mà tôi chưa từng được biết.

Như thế rõ ràng là dù thơ của hai nhà thơ này nói chung là có “lý trí” quá xá quà xa tới đâu đi chăng nữa, nhưng Phạm Đình Chương, và ngay cả Trần Thiện Thanh, một ca/nhạc sĩ khác không tầm vóc bằng cả hai họ Phạm đều làm được, mà chẳng lẽ Phạm Duy lại thoái thác, chê “khó”, chẳng chọn ra được bài nào hay ngay cả câu nào để phổ hoặc để lấy cảm hứng từ đó để tái tạo rộng ra hơn hoàn toàn toàn theo ý mình sốt cả. Như vậy chứng tỏ rõ ràng là Phạm Duy đã thua hai nhạc sĩ kia. Chẳng nhẽ Phạm Duy lại chịu thua như thế sao?

Một cách nói khác là, về mặt tác động trong sáng tác, muốn sáng tạo thì phải có rung cảm, thì như thế hóa ra là cái “nơ-rôn” làm cho con người ta rung cảm nơi Phạm Duy hoàn toàn tê liệt trước những câu thơ “đền của đền” của hai nhà thơ được đề cập, trong khi những câu thơ cũng thuộc hạng “đền của đền” nhưng của những nhà thơ khác thì Phạm Duy lại phổ một cách ngon ơ như đã từng thấy? Một cách ngắn gọn: Phạm Duy hoàn toàn “liệt kháng” trước thơ Thanh Tâm Tuyền và thơ Tô Thùy Yên và sở dĩ có chuyện đó LÀ VÌ nó “lý trí quá”? Có thể nào là như thế? Thế là thế nào, có tin được như thế hay không?

2) Như đã nêu trên, “Phạm Duy là người duy lý”. Bingo!

Nhạc sĩ duy lý, vốn sẵn tài hoa bậc nhất và kinh nghiệm sáng tác cũng đã sẵn đầy mình, lại chịu khó chịu khổ sáng tác một cách cật lực, và nổi tiếng “sung” như vậy mà gặp thơ “lý trí quá” thì phải mừng hết lớn như cá gặp nước, như mèo thấy mỡ mới phải chứ; và kết quả tưởng chừng sẽ như là lửa vồ rơm tới nơi; rồi từ đó phải là bùng lên cái việc gọi là “gươm phóng giữa rừng... hoa” loạn cào cào lên cho thấy cảnh, cho “hoa rơi bên thềm” tá lả, hóa thân thành biết bao là giai điệu tuyệt vời để lại cho người đời, chứ lại chạy làng như thế là sao vậy hè?

Tới đây tôi mơ hồ nhận ra rằng sự thể có vẻ như đang có chiều hướng trở nên nhùng nhà nhùng nhằng. Tuy chưa có gì là rối rắm lắm, nhưng rõ ràng là ông đang nói gà bà phang vô vịt: Phạm Duy “chê” thơ “lý trí quá”, “khó phổ thành nhạc được”; trong khi Đặng Tiến lại cho “Phạm Duy là người duy lý”! Thế là thế nào? Hay có khi nào xảy ra trường hợp là giữa hai ông này, cách dùng chữ và nghĩa ngữ của chữ họ dùng nhìn thì na ná hay y chang nhưng nội hàm và ngữ cảnh khác nhau thì sao? Tôi thì cho là không có chuyện đó bởi vì những thuật ngữ như vậy “bẩm sinh” hay bản chất đã rơi vào dạng tự nó nói lên cho chính nó (it speaks for itself) về mặt ngữ nghĩa, cho nên có đặt cho nó nằm trong bất kỳ ngữ cảnh nào đi nữa thì nó cũng chỉ đều có nghĩa như nhau mà thôi.

Nói gì thì nói, chưa kể là tới đây bài viết cũng đã khá dài, và để cho mau kết thúc, tạm thời tôi cứ thế mà ôm chân “nhà phê bình” Đặng Tiến cho chắc ăn, để rồi sẽ hạ hồi phân giải sau, khi có dịp. “Đặng Tiến đã nói như thế.” Rốt ráo và kết cuộc, nghi vấn Phạm Duy ba xạo của tôi nói nãy giờ lại càng có cơ được cũng cố hơn: làm gì có chuyện một con người duy lý mà lại chạy làng trước những bài thơ “lý trí quá”.

-----------------

Bài liên quan: