_____________

TÁC PHẨM VĂN HỌC LỚN THÌ PHẢI ĐƠN GIẢN?

Ý kiến của Đinh Bá Anh

Sự thật, cách diễn đạt, “giản dị” và “đơn giản”

1.)

Trao đổi với Hương Yên và Vương Văn Quang:

Về câu nói của Schopenhauer, tôi nghĩ nên đặt nó vào văn cảnh của nó để hiểu ông muốn nói gì:

Tạm dịch:

Như vậy, câu văn của Schopenhauer không phải nhắm vào "vẻ đẹp của sự thật" mà nó muốn nhắm tới "cách diễn đạt sự thật". Đích đến của câu văn nằm ở vế sau, tức về "cách diễn đạt sự thật" chứ không phải vế đầu, tức "bản thân sự thật". Có thể cách dịch của tôi chưa xác đáng, nhưng tôi cho rằng, ý của Schopenhauer là rõ ràng: để lột tả sự thật, hãy viết đơn giản, mộc mạc, đừng loè loẹt, đừng thừa lời. Goethe vĩ đại hơn Schiller vì Goethe đơn giản, mộc mạc, còn Schiller bịp bợm chữ nghĩa (mà xét ra chẳng có ý tưởng gì hay ho hơn). Tóm lại, đây là đoạn Schopenhauer nói về "cách viết" chứ không phải nói về "sự thật", về "hình thức biểu đạt" chứ không phải về "cái được biểu đạt", về việc viết thế nào để sự thật qua đó được hiển lộ thuyết phục nhất chứ không phải bản thân sự thật là gì.

Chúng ta đều biết kẻ thù triết học lớn nhất của Schopenhauer là Hegel, và một trong những điều khiến Schopenhauer không chịu nổi ở Hegel chính là cái phong cách văn chương lắt léo, khó nắm bắt của ông ta. Theo Schopenhauer, nhiều lời ít ý là dấu hiệu không thể nhầm lẫn cho một trí tuệ trung bình; tất cả những đầu óc xuất chúng đều tìm được cách diễn đạt đơn giản nhất cho các vấn đề phức tạp nhất. Đơn giản và mộc mạc là hai tiêu chí nên được áp dụng cho mọi ngành nghệ thuật. Những cái khác đều là thừa, dởm, bịp.

2.)

Đó là cách hiểu của tôi về câu nói của Schopenhauer (tôi có đồng ý với ông không là chuyện khác). Còn về chủ đề tranh luận mà Tiền Vệ đặt ra, tôi thấy quả thực chưa được mạch lạc:

“Cho đến nay ở Việt Nam vẫn còn quan niệm cho rằng tác phẩm văn học lớn thì phải đơn giản để cho mọi người có thể hiểu và cảm nhận được. Ý anh/chị thế nào?”

Mệnh đề "tác phẩm văn học lớn thì phải đơn giản" nên được hiểu như thế nào? Nếu ta hiểu theo nghĩa "tác phẩm văn học lớn là tác phẩm phải có nội dung (tư tưởng) đơn giản", ta sẽ thấy ngay rằng nó quá phi lý. Hẳn những người ủng hộ quan điểm "đơn giản" cũng không mất trí đến mức cho rằng những Tội ác và Hình phạt, những Anh em nhà Karamazov hay Anna Karenina là đơn giản về nội dung (hoặc tư tưởng), hay đơn giản chung chung được. Có chăng họ cho rằng, những tác phẩm lớn này, tuy bao quát những vấn đề, những sự kiện hết sức sinh động, hết sức phức tạp, hết sức mới mẻ, vô cùng đặc sắc, vô cùng đa dạng, vô cùng phong phú, không dễ có thể nắm bắt ngay được, nhưng lại được viết theo cách đơn giản , sáng sủa đến mức ai (nếu có nỗ lực) đều có thể hiểu và cảm nhận được. Vậy, để tránh hiểu sai, tôi nghĩ chủ đề của Tiền Vệ nên đổi thành:

“Cho đến nay ở Việt Nam vẫn còn quan niệm cho rằng tác phẩm văn học lớn thì phải được viết theo cách đơn giản nhất để cho mọi người có thể hiểu và cảm nhận được. Ý anh/chị thế nào?”

Nếu đặt vấn đề như vậy, tôi nghĩ hai chữ "đơn giản" và "giản dị" có thể hiểu giống nhau được (chứ tất cả những người có common sense đều thấy hai từ này không giống nhau lắm, - đối diện với thực tế, tất cả các từ điển nên được sửa lại),[1] đồng thời chủ đề cũng sẽ hấp dẫn và tôi nghĩ sẽ có hứng thú để thảo luận.

_________________________

[1]Tôi xin miễn phải đi vào việc tranh luận chữ nghĩa. Nếu ai còn [tin vào các từ điển] mà nghĩ rằng "đơn giản" và "giản dị" nói chung là không khác nhau thì hãy tham khảo các câu: Bác Stalin là người có tâm hồn giản dị (chứ không ai nói: Bác Stalin là người có tâm hồn đơn giản), hoặc: Súng AK có cấu tạo hết sức đơn giản nhưng bắn thì rất hiệu quả (chứ không ai nói: Súng AK có cấu tạo giản dị...). Tuy nhiên, nếu ta so: "Thép đã tôi thế đấy" là tác phẩm được viết bằng một bút pháp giản dị với: "Thép đã tôi thế đấy" là tác phẩm được viết bằng một bút pháp đơn giản thì nghĩa của hai từ "đơn giản" và "giản dị" là giống nhau (cùng một ý: không phức tạp, không rắc rối, không cầu kì, không màu mè, không thừa thãi...). Tôi nghĩ, ta cứ nên thỏa thuận như vậy để còn có thể thảo luận tiếp.

Đã đăng: