Đọc bài “Của các loại đỏng đảnh” của Đinh Bá Anh, tôi tự nhiên nghĩ ra cách tôi nên hiểu lại bài ca dao Việt Nam mà tôi vốn vẫn băn khoăn:

Ai cũng có thể dễ dàng đưa ra hai giả thiết tạm:

- Giả thiết 1: Anh ơi, xưa anh đã có lòng tặng em chiếc yếm, nhưng nay duyên nợ không thành, em xin trả lại. Thôi em ơi, giờ yếm đâu còn là của anh nữa mà anh đòi!

- Giả thiết 2: Em ơi, ngày xưa anh đã tặng em chiếc yếm, giờ em có chồng rồi, trả lại cho anh! (Để anh giữ làm kỉ niệm hoặc tặng cho người khác, v.v.). Anh ơi, giờ yếm là của em, đâu phải của anh, mà anh đòi!

(Các cô nàng thường cũng ghê:

Nên Xuân Diệu có vẻ lọc lõi: “tình đã cho không lấy lại bao giờ”)

Trong hai giả thiết này, bây giờ tôi nghiêng về giả thiết 1, dựa trên cảm nhận chủ quan về tâm lý của tôi:

- các chàng trai cũng thường hào phóng / không muốn mất thời giờ / cũng biết cũng khó mà hỏi trời được kiểu Xuân Diệu. Hơn thế nữa, các chàng vốn cũng sẵn sàng nâng niu nhiều loại hoa, như một câu ca dao khác: “giữa đường thấy cánh hoa rơi / hai tay nâng lấy cũ người mới ta”.

- các cô nàng thường muốn “đỏng đảnh” hơn: muốn “biến mất” “xóa dấu vết” sạch bong quá khứ, nhưng thường thì lại chẳng muốn, chẳng chịu để các chàng “vù lẹ lặn luôn” không sủi tăm. Trước khi kết thúc, nàng muốn đảo tung mọi thứ “một lần cuối”, khóc lóc như mưa:

Như “tiết phụ” của Trương Tịch:

Có chồng rồi, vẫn nhận ngọc của người ta, đeo trong áo lót, rồi ăn năn lại đem trả lại cho đúng là “tiết phụ”! Mặc dù các cô nàng cũng biết rằng “của chàng cho thiếp nói năng thế nào”.

Trước nay, bởi sùng bái tình yêu và cảm phục những cách ứng xử cao thượng trong chuyện ái tình rầy rà, tôi thường cố ý hiểu bài ca dao này là một nỗi đau đớn ngấm ngầm ở cả hai kẻ dở dang trước những điều phi lý phải chấp nhận (như những biến thái phi lý: hoa cúc vàng, hoa cúc tím, hoa cúc xanh). “Cái yếm” (một biểu tượng) được tôi đồng nhất với tình yêu, với sự khăng khít, với thân thể, và trong hoàn cảnh này, dứt lìa nó hay tìm cách có lại được nó, giữ gìn nó cũng đều là một nỗi đau. Do đó, tôi tìm cách lý giải bài ca dao theo hướng “nước đôi tích cực”: (1) nếu người con gái đi trả yếm, là bởi vì cô không muốn người yêu mình và chính mình dằn vặt mãi chuyện cũ, dù hành động trả yếm này cũng chẳng dễ dàng với cô (“lệ như mưa”), bởi trả yếm nghĩa là chia lìa, và nhất là chia lìa hơi ấm thân thể. (“Chàng về để áo lại đây / Phòng khi em đắp gió tây lạnh lùng” – ca dao). Người con trai không nhận lại yếm vì ứng xử cao thượng và đầy tình yêu: dù cuộc tình chúng ta không thành, nhưng hãy cứ giữ lấy những gì anh đã gửi trao em! (2) nếu người con trai đòi yếm là bởi anh ta còn quá yêu, muốn giữ lại chút hương thừa của người tình, chứ không chịu “duyên này thì giữ vật này của chung” như nàng Kiều đem trao lại cho Vân kỉ vật của Kim Trọng. Người con gái không chịu trả lại yếm, vì nàng cũng vẫn nuối tiếc không dứt cuộc tình, nàng muốn giữ lại vật kỉ niệm, v.v.

Tôi hiểu theo cách tích cực, cũng bởi những từ “anh, em” nghe thật tha thiết đau lòng, chứ giả sử là “tôi - cô” “tôi – anh” thì lại khác.

Giờ ngẫm lại, nếu nhìn ở mặt không lý tưởng, thì sự cho nhận ái tình, đến lúc vỡ vàng ra thì có thể, việc đòi trả yếm của cô nàng chỉ là một cứu vãn đỏng đảnh cuối cùng hòng quấy rầy trí nhớ người tình, còn việc không nhận lại của chàng, biết đâu chỉ là cách phủi sạch cho rảnh tay [Thôi cô ơi, giờ yếm là của cô rồi, mà cô cũng dùng đến tã ra rồi, đâu phải của tôi nữa mà tôi dám đòi!]! Hoặc giả, nếu chàng đi đòi yếm, thì chỉ là do chàng đang… kẹt.

--------------

Bài liên hệ: