thơ | truyện / tuỳ bút | phỏng vấn | tiểu thuyết | tiểu luận / nhận định | thư toà soạn | tư tưởng | kịch bản văn học | ý kiến độc giả | sổ tay | thảo luận | ký sự / tường thuật | tư liệu / biên khảo | thông báo |
văn học
Tác phẩm văn học lớn thì phải đơn giản? — Chính nhân dân cần phải nói thứ ngôn ngữ của văn học

 

Lời toà soạn:
Bắt đầu từ tháng 8/2007, Tiền Vệ mở thêm mục “Thảo luận trong tháng”. Mỗi tháng, chúng tôi sẽ nêu lên một đề tài và mời bạn văn bốn phương cùng tham gia thảo luận. Đề tài thảo luận trong tháng 8 tập trung vào câu hỏi cụ thể như sau:
 
“Cho đến nay ở Việt Nam vẫn còn quan niệm cho rằng tác phẩm văn học lớn thì phải đơn giản để cho mọi người có thể hiểu và cảm nhận được. Ý anh/chị thế nào?”
 
Chúng tôi sẽ lần lượt đăng tải tất cả những ý kiến của bạn văn gửi về Tiền Vệ trong tháng này.

 

_____________

 

TÁC PHẨM VĂN HỌC LỚN THÌ PHẢI ĐƠN GIẢN?

 

JOSEPH BRODSKY

(1940-1996)

 

Chính nhân dân cần phải nói thứ ngôn ngữ của văn học

 

“Chỉ trong trường hợp chúng ta đã quyết định, đối với con Người hiện đại, là đã đến lúc cần phải chận lại bước tiến triển của hắn, thì bấy giờ văn học mới phải nói thứ ngôn ngữ của nhân dân. Trong trường hợp ngược lại, thì chính nhân dân cần phải nói thứ ngôn ngữ của văn học.”

 

Bản dịch của Hoàng Ngọc Biên
[Trích “Diễn văn Nobel 1987” của Joseph Brodsky]

 

[...]

Ngày nay, người ta rất thường hay nghe khẳng định rằng nhà văn, đặc biệt là nhà thơ, phải dùng trong tác phẩm mình thứ ngôn ngữ của đường phố, ngôn ngữ của đám đông. Bất chấp tính cách bên ngoài thoạt có vẻ dân chủ của nó và những lợi ích thực tiễn phong phú mà nhà văn có thể được hưởng tự do, đây vẫn là một lời khẳng định phi lý và chỉ thể hiện ý muốn bắt nghệ thuật, trong trường hợp này là văn học, phải phục tùng lịch sử. Chỉ trong trường hợp chúng ta đã quyết định, đối với con Người hiện đại, là đã đến lúc cần phải chận lại bước tiến triển của hắn, thì bấy giờ văn học mới phải nói thứ ngôn ngữ của nhân dân. Trong trường hợp ngược lại, thì chính nhân dân cần phải nói thứ ngôn ngữ của văn học. Mỗi thực tại thẩm mỹ mới đều giúp con người định rõ thực tại đạo đức của chính riêng mình. Bởi lẽ thẩm mỹ là mẹ của đạo đức. Những ý niệm “tốt” và “xấu” đều là những ý niệm trước tiên có tính thẩm mỹ đã đi lần sang những ý niệm “thiện” và “ác”. Nếu, trong lĩnh vực đạo đức, không có kiểu “cái gì cũng được phép”, ấy là bởi trong lĩnh vực thẩm mỹ không phải cái gì cũng được phép, bởi số lượng những màu của quang phổ là có giới hạn. Một em bé tí chưa biết lý luận, thì khi em vừa khóc vừa đẩy một người lạ hay trái lại đưa hai tay ra đón người lạ ấy, mặc nhiên khi đẩy người ấy ra hay khi đưa tay đón người ấy em đã thực hiện một sự chọn lựa có tính thẩm mỹ chứ không phải là đạo đức.

Một sự chọn lựa thẩm mỹ lúc nào cũng có tính cá nhân, một nỗi đau thẩm mỹ lúc nào cũng là một nỗi đau của chỉ một người. Mỗi thực tại thẩm mỹ đều làm cho con người nó tiếp xúc trở thành một người còn riêng tư hơn nữa, và tính cách riêng tư đôi khi khoác hình thức thẩm thức văn học [hay cái gì khác] ấy tự nó có thể nếu không phải là một bảo đảm, ít ra là một hình thức bảo vệ khỏi bị lệ thuộc. Bởi lẽ con người có thẩm thức ấy, đặc biệt trong lĩnh vực văn học, ít cảm thụ trước những phương pháp nói theo và đọc thần chú vốn là đặc thù của mọi hình thức mị dân chính trị. Lý do của nó là nếu đức độ không bảo đảm được việc thực hiện một tuyệt tác, thì cái ác, ngược lại, và nhất là cái ác trong chính trị, luôn luôn lại là một kẻ làm văn trau chuốt đáng ghét. Kinh nghiệm thẩm mỹ của một cá nhân càng phong phú, thì thẩm thức của anh ta càng vững vàng, sự chọn lựa tinh thần của anh càng sắc sảo, anh càng tự do, mặc dù có lẽ anh không vì thế mà hạnh phúc hơn.

[...]

 
------------------------
Trích “Diễn văn Nobel 1987” của Joseph Brodsky, toàn văn đăng trên tạp chí Thơ ở California, số Mùa Thu 1996, bản dịch Hoàng Ngọc Biên, với nhan đề của người dịch: “Có mặt ở nơi trước anh ta chưa có ai đặt chân tới”
 
Nhan đề "Chính nhân dân cần phải nói thứ ngôn ngữ của văn học" trên đây là do Tiền Vệ trích từ một câu trong bài diễn văn của Joseph Brodsky.

 

 

Đã đăng:

29.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Tôi thành thực ao ước được đọc những tác phẩm mà mình mơ hồ cảm thấy là hay nhưng lại hoàn toàn không hiểu, những tác phẩm vượt lên trên tầm hiểu biết của tôi. Theo thiển ý của tôi, chính những tác phẩm như thế mới thực sự có đóng góp lớn vào việc thúc đẩy văn học Việt Nam phát triển. Chúng khiến người đọc cũng như các tác giả khác phải động não suy nghĩ, tìm tòi và vượt lên chính mình... (...)
25.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Người cầm bút thậm chí đã chẳng bị cám dỗ để tự điều chỉnh cho văn bản của mình thích hợp với những gì mà anh ta dự tưởng độc giả sẽ mong đợi. Và tôi gọi đó là cái chết của chủ nghĩa giáo huấn trong văn chương nghiêm trọng. Thậm chí chúng ta có thể chỉ ra niên biểu cho cái chết của nó, đó là năm ra đời của Les Fleurs du MalMadame Bovary. Năm 1875 đã tống cổ anh thầy giáo ra khỏi thơ và, cùng lúc, tống cổ ra anh ta khỏi cả nghệ thuật tự sự... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
 
23.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... T.S. Eliot, trong luận văn "Những Nhà Thơ Siêu Hình", khẳng định rằng nền văn minh của chúng ta, với sự "phong phú và phức tạp" vĩ đại của nó, phải sản sinh "những kết quả phong phú và phức tạp": các nhà thơ trong nền văn minh của chúng ta "phải" — ông nói — "phải KHÓ". Lời tuyên bố của ông đã ngân vọng trong mọi nền văn chương trên khắp thế giới... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
 
22.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Khi một tác phẩm được gọi là vĩ đại nhất trong lịch sử, nó hẳn là một tác phẩm nổi tiếng nhất và đồng thời thể hiện một kỳ công to tát nhất so với những tác phẩm nổi tiếng khác. Nhưng một tác phẩm được gọi là vĩ đại nhất cũng chỉ có thể hay nhất hay mới lạ nhất trong một thời đại nào đó, xét trên những tiêu chuẩn thẩm mỹ nhất định nào đó, chứ nó không thể hay nhất và mới nhất mãi mãi và trên mọi tiêu chuẩn thẩm mỹ được... (...)
 
21.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Các tác phẩm văn chương “có tầm vóc” tự cổ chí kim từ đông sang tây đều không thể đánh giá là simple được, dù hiểu theo cách nào... (...)
 
20.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... "Giản dị" hay "đơn giản" (trong nội dung và/hoặc hình thức) có phải là tiêu chí cho những tác phẩm lớn hay không? Chúng ta hãy thử nhìn lại những tác phẩm lớn trong văn chương thế kỷ 20, và tự hỏi... (...)
 
19.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Nếu ở những nơi mà trình độ tư duy trừu tượng phức tạp đã phát triển rất cao, người ta có thể kêu gọi sự đơn giản như thế, thì trong bối cảnh cụ thể của kiểu tư duy của chúng ta hiện nay, chúng ta nên than phiền ngược lại: «Để trở thành phức tạp thật khó biết bao!»... (...)
 
19.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Liệu có nên sửa lại định nghĩa của hai chữ "đơn giản" và "giản dị" trong tất cả từ điển tiếng Việt không? Tôi nghĩ là không, vì các từ điển giải thích như thế thì nhìn chung là đúng. Người ta chỉ nên bổ sung những ví dụ chính xác về cách dùng hai chữ mang ý nghĩa tương đương này một cách thích nghi ở những ngữ cảnh khác nhau... (...)
 
18.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... “Giản dị” và “đơn giản” đồng nghĩa, nhưng không phải là đồng nghĩa tuyệt đối. Bên cạnh sự giống nhau rất lớn, giữa hai từ vẫn có chút khác biệt, ít nhất trong độ nhấn và màu sắc ngữ nghĩa... (...)
 
18.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] .. Nếu ta hiểu theo nghĩa "tác phẩm văn học lớn là tác phẩm phải có nội dung (tư tưởng) đơn giản", ta sẽ thấy ngay rằng nó quá phi lý. Hẳn những người ủng hộ quan điểm "đơn giản" cũng không mất trí đến mức cho rằng những Tội ác và Hình phạt, những Anh em nhà Karamazov hay Anna Karenina là đơn giản về nội dung (hoặc tư tưởng), hay đơn giản chung chung được... (...)
 
17.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] .. Xin lưu ý: ở Việt Nam – và phần nào cả cộng đồng người Việt ở hải ngoại nữa -, cho đến nay, ít ai công khai phân tích và phê phán những cái sai trong các chủ trương và quan điểm như thế. Không phân tích và phê phán, những cái sai ấy vẫn tiếp tục ngự trị trong tâm thức của mọi người... (...)
 
17.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] .. Điều tệ hại nhứt chính là khi nghệ thuật bị lợi dụng bằng những khẩu hiệu mị dân, khoác áo nhân bản như “phục vụ đông đảo quần chúng, “phục vụ tầng lớp bị áp bức, bóc lột”... để trở thành những sản phẩm đơn giản, dễ hiểu, nghèo nàn, nhưng lại được tâng bốc, thổi phồng thành những tác phẩm lớn, lớn như một quả bóng bay!... (...)
 
16.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Tất nhiên anh hoàn toàn có quyền tin vào bất kỳ điều gì anh muốn tin, và tưởng tượng ra bất kỳ thứ chân lý nào anh thích. Anh có quyền tưởng tượng một thứ văn chương “giản dị” theo kiểu “vô chiêu thắng hữu chiêu”, hay “kiếm pháp không kiếm” như người ta kể trong truyện kiếm hiệp Tàu... (...)
 
15.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Có thể khẳng định: Tuyệt đại đa số văn chương Việt là những tác phẩm thuộc loại “đơn giản để mọi người có thể hiểu”. Quan niệm ấu trĩ “đơn giản để mọi người có thể hiểu” bị nhao nhao phản đối nhưng tác phẩm vẫn rặt thứ hàng cùng tên... (...)
 
14.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Chất độc của lối nói uyển ngữ ấy đẻ ra ảo tưởng về một nền văn học “không cầu kỳ” nhưng cũng đầy “tinh tế”, “gần dân” mà không chiều theo những sở thích “loè loẹt, phô trương”. Ảo tưởng đó lại càng được củng cố với sự phát triển của một nền văn học “giản dị”, “đầy tính nhân dân”... (...)
 
13.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] Trong văn giới và quần chúng ở Việt Nam hiện nay có nhiều người vẫn tưởng rằng giữa hai từ “đơn giản” và “giản dị” có một sự khác biệt ghê gớm... (...)
 
12.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Tôi không tin có ai (những người làm văn học) ở Việt Nam hiện nay cả gan tuyên bố: “Tác phẩm văn học lớn thì phải đơn giản”. Nhưng nghe khá nhiều, rằng: “Tác phẩm lớn thì thường giản dị”... (...)
 
11.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Để đáp lại ý tưởng của Nhã Thuyên, tôi thử lướt qua một số trang web ở Việt Nam và dễ dàng tìm thấy ngay cái quan niệm này cho đến nay vẫn còn phổ biến. Tôi chỉ xin copy lại để cống hiến cho mọi người cùng đọc và xem thử nó có ý nghĩa nhiều hay ít... (...)
 
10.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Từ thẩm mỹ của bộ óc đến thẩm mỹ của con tim hay con mắt, luôn có sự mập mờ hay lẫn lộn như thế và, thường, sự mập mờ lẫn lộn nào cũng là chỗ để chính trị và thương mại chen chân. Chính trị hay thương mại chen chân bởi, nhiều khi, “văn chương đơn giản” chỉ... đơn giản là sự mạo xưng của văn chương ăn liền... (...)
 
09.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Tác phẩm văn học đơn giản có lớn được không? Nói chung, những câu hỏi thế này, các nhà văn cứ tự nhằm thẳng mình mà bắn... (...)
 
07.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Quan niệm này xuất phát từ tư tưởng cho rằng văn học (và nghệ thuật nói chung) là cái (công cụ) phục vụ cách mạng, truyền tải / truyền đạt những thứ (tư tưởng, tinh thần, chủ trương, chính sách, nghị quyết...) tới quần chúng. Vì quần chúng (đâu cũng thế thôi) trình độ không cao, nên tác phẩm “phải đơn giản để cho mọi người có thể hiểu và cảm nhận được”... (...)
 
05.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Tôi thấy nơi hậu cảnh của quan niệm này lấp ló cái đuôi của những ông bầu sô nhắc tuồng chỉ đạo sân khấu chính trị, nhằm mục đích: đề cao tính thực dụng và lợi ích cộng đồng, lùa đội ngũ viết văn cả nước vào trong một công tác phục vụ theo định hướng, hạ thấp rẻ rúng chức năng văn học, đồng thời, làm tê liệt khả năng người đọc bằng những điệu ru dễ dãi, khẩu hiệu sáo mòn... (...)
 
04.08.2007
[THẢO LUẬN - THÁNG 8/2007] ... Sự đơn giản dĩ nhiên là cần thiết, rất cần thiết, nhưng chỉ nên được xem là khởi điểm — như ai cũng phải thuộc bảng chữ cái (nếu muốn biết đọc, biết viết) — chứ không nên là mục tiêu... (...)

 


Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ

Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021