Gia đình Jordan không nói đến kỳ thi ấy, mãi đến khi Dickie, con trai họ, vừa đủ mười hai tuổi. Bà Jordan nhắc đến, trước mặt con trai đúng hôm sinh nhật của cậu, và giọng nói lo âu của bà liền bị chồng gạt phắt đi.

“Quên chuyện đó đi”, ông nói. “Con sẽ không sao cả”.

Cả nhà đang ngồi ở bàn ăn sáng, và cậu bé ngước nhìn lên từ đĩa ăn một cách tò mò. Cậu là một thiếu niên có đôi mắt lanh lợi, mái tóc vàng mượt, cử chỉ nhanh nhạy, mạnh bạo. Cậu không hiểu có chuyện gì rầy rà bất ngờ, chỉ biết hôm nay là sinh nhật của mình và muốn hơn hết cả, hôm nay là một ngày hạnh phúc. Ở một chỗ nào đó trong căn hộ nhỏ bé này có những gói quà đợi mở ra, và trong gian bếp chật hẹp sau vách ngăn kia, có một thứ ấm nóng, ngọt ngào đang được chuẩn bị trong lò nướng tự động. Cậu muốn ngày này phải là ngày hạnh phúc, nhưng ngấn lệ long lanh trong mắt mẹ, và nét cau có trên mặt cha đã phá tan nỗi hân hoan chào đón buổi sáng của cậu.

“Thi gì ạ?”, Cậu hỏi.

Mẹ cậu nhìn xuống tấm khăn trải bàn. “Chỉ là một loại trắc nghiệm thông minh Nhà Nước tổ chức cho trẻ em mười hai tuổi. Con sẽ thi vào tuần tới, không có gì đáng ngại cả.”

“Ý mẹ nói một kỳ thi trắc nghiệm giống như ở trường?”.

“Cũng tương tự thế”, cha cậu vừa nói vừa đứng dậy khỏi bàn ăn. “Thôi Dickie, con đi xem truyện tranh đi”.

Cậu bé đứng dậy, thong thả bước đến một chỗ trong phòng khách vẫn được gọi là góc riêng “của cậu”. Tay cậu lướt trên quyển truyện tranh cao nhất trên giá sách, nhưng hình như cậu chẳng thèm quan tâm đến những khung truyện diễn tiến nhanh chóng rực rỡ đủ màu nọ. Cậu thơ thẩn đến bên cửa sổ, buồn bã dõi mắt nhìn màn sương mù bên ngoài khung kính.

“Tại sao phải mưa vào đúng ngày hôm nay?” cậu hỏi. “Tại sao không thể mưa vào ngày mai?”.

Cha cậu đang ngồi thụp trong một cái ghế bành xem báo Nhà Nước, bỗng lật mạnh những trang giấy sột soạt. “Vì trời mưa, thế thôi. Mưa cho cỏ mọc.”

“Tại sao, Bố?”

“Vì trời mưa thì cỏ mọc, thế thôi.”

Dickie nhăn trán. “Cái gì làm cho cỏ xanh?”

“Ai mà biết”, cha cậu gắt lên, để rồi ngay lập tức ân hận vì giọng nói của mình.

Đến chiều, gia đình lại trở về với ngày sinh nhật. Mẹ cậu tươi cười rạng rỡ trao những gói quà màu sắc vui mắt, và ngay cha cậu cũng nở được một nụ cười và tíu ta tíu tít.

Cậu hôn mẹ và bắt tay ông bố. Thế rồi bánh sinh nhật được dọn ra, và các nghi thức chấm dứt.

Một giờ sau, ngồi bên cửa sổ, cậu nhìn mặt trời le lói sau những áng mây.

“Bố”, cậu gọi, “mặt trời xa bao nhiêu?”

“Năm ngàn dặm”, cha cậu nói.

***

Dickie ngồi ăn sáng và lại thấy ngấn lệ long lanh trong mắt mẹ. Cậu không hiểu được bà đang khóc vì kỳ thi cho đến lúc cha cậu nói thẳng ra sự thật.

“Này Dickie”, ông nói một cách nghiêm nghị rất đàn ông, “hôm nay con có hẹn đấy”.

“Con biết, Bố ạ. Con hy vọng…”

“Không có gì đáng lo ngại cả. Mỗi ngày có hàng ngàn trẻ em thi trắc nghiệm này. Nhà Nước muốn biết con thông minh như thế nào, Dickie ạ. Tất cả chỉ có thế thôi”.

“Ở trường con vẫn được điểm cao,” cậu nói.

“Cái này khác. Cái này là một… loại trắc nghiệm đặc biệt. Họ cho con uống một thứ nước, con ạ, rồi con vào một căn phòng, trong đó có một cỗ máy…”

“Uống cái gì vậy?” Dickie hỏi.

“Không có gì. Vị nó giống như bạc hà. Chỉ cốt để chắc chắn là con trả lời những câu hỏi một cách trung thực. Không phải là Nhà Nước cho rằng con sẽ không nói thật, nhưng thứ nước con uống sẽ bảo đảm điều đó.”

Mặt Dickie có vẻ bối rối, thoáng một chút sợ hãi. Cậu nhìn sang mẹ, bà gượng tạo ra một nụ cười đẫm nước mắt.

“Mọi chuyện sẽ tốt đẹp,” bà nói.

“Dĩ nhiên là thế,” cha cậu đồng ý. “Con là một đứa trẻ ngoan, Dickie ạ. Con sẽ trót lọt. Rồi chúng ra sẽ về ăn mừng. Được không?”

“Vâng, thưa bố,” Dickie nói.

***

Hai cha con vào tòa nhà Hội Đồng Giáo Dục Nhà Nước mười lăm phút trước giờ hẹn. Họ băng qua phòng khách khổng lồ lát đá hoa, đi qua một lối đi có mái vòm rồi vào thang máy tự động đưa họ lên tầng bốn.

Một thanh niên mặc đồng phục ngồi ở một bàn giấy bóng lộn trước cửa phòng 404. Anh ta cầm một tấm bìa giấy trong tay, dò tìm vần J, rồi cho phép cha con Jordan bước vào.

Căn phòng lạnh lẽo trang nghiêm như một phòng xử án với những băng ghế dài và bàn bằng sắt. Đã có nhiều ông bố và con trai ở đó, và một chị đàn bà môi mỏng dính, tóc đen ngắn cũn, đang phân phát những tờ giấy.

Ông Jordan điền vào tờ giấy và đưa lại cho viên thư ký. Rồi ông bảo Dickie: “Sẽ không lâu nữa đâu. Khi họ gọi đến tên con, con cứ đi qua cánh cửa ở cuối phòng kia.” Ông giơ ngón tay chỉ cánh cửa.

Loa phóng thanh kêu cách và gọi lên tên đầu tiên. Dickie thấy một cậu con trai rời khỏi bên cạnh ông bố mình và chậm chạp đi về phía cửa.

Lúc mười một giờ năm phút người ta gọi đến tên Jordan.

“Chúc con may mắn,” bố cậu nói mà không nhìn cậu. “Bố sẽ gọi con khi kiểm tra xong.”

Dickie đi đến cánh cửa và vặn quả nắm. Căn phòng bên trong tối mờ mờ, cậu chỉ nhận ra được hình dáng một nhân viên mặc đồng phục chào mình.

“Ngồi xuống”, ông ta nói khẽ và chỉ một cái ghế đẩu cao bên cạnh bàn. “Tên em là Richard Jordan?”

“Thưa vâng”.

“Số phân loại của em là 600-115. Uống cái này, Richard”.

Ông ta nhấc lên một cái tách nhựa trên bàn và trao cho cậu bé. Chất lỏng bên trong đặc mùi sữa, chỉ thoáng một chút vị bạc hà như cha cậu nói. Dickie uống hết rồi đưa lại cho người đàn ông cái tách không.

Cậu ngồi im lặng, cảm thấy hơi buồn ngủ, trong lúc người kia cặm cụi viết gì trên tờ giấy. Rồi nhân viên này nhìn đồng hồ và đứng lên sát mặt Dickie. Ông ta gỡ cái gì giống như một cây bút từ túi áo và rọi một tia sáng nhỏ xíu vào hai mắt cậu.

“Được rồi,” ông ta nói. “Theo tôi, Richard”.

Ông ta dẫn Dickie đến cuối phòng có một cái ghế dựa độc nhất quay vào một cỗ máy tính chi chít đồng hồ. Trên tay ghế trái có một máy vi âm, khi cậu bé ngồi vào ghế, cậu thấy cái đầu nhọn của nó vừa sát ngay miệng cậu.

“Bây giờ bình tĩnh nhé, Richard. Em nghe một số câu hỏi, hãy suy nghĩ cho kỹ. Rồi em trả lời vào máy vi âm. Máy móc sẽ lo những việc còn lại.”

“Vâng, thưa ông.”

“Tôi sẽ để em ở lại một mình. Khi nào muốn bắt đầu thì em chỉ việc nói “sẵn sàng” vào máy vi âm.”

“Vâng, thưa ông.”

Người đàn ông bóp chặt vai cậu rồi bỏ ra ngoài.

Dickie nói, “Sẵn sàng”.

Những ngọn đèn bật sáng lên trên cỗ máy, bên trong nghe có tiếng u – u. Một giọng nói vang lên.

“Hãy làm đầy đủ chuỗi số sau đây. Một, bốn, bảy, mười…”

***

Ông bà Jordan đang ngồi ở phòng khách, không nói năng và cũng không dám phỏng đoán điều gì.

Đến gần bốn giờ chiều thì điện thọai reo vang. Người đàn bà cố nhoài tới trước nhưng chồng bà đã nhanh hơn.

“Ông Jordan?”

Giọng nói lạnh lùng: một giọng nói nhanh, trịnh trọng.

“Vâng, tôi nghe đây.”

“Đây là Sở Giáo Dục Nhà Nước. Con trai ông, Richard M. Jordan, số phân loại 600-115, đã hoàn thành kỳ thi của Nhà Nước. Chúng tôi lấy làm tiếc báo tin ông biết rằng thương số thông minh của con ông cao hơn quy định của Nhà Nước, theo Điều 84, Phần 5 của Luật Mới”.

Bên kia phòng, người đàn bà kêu thét lên, không biết gì ngoài vẻ chết lặng bà đọc được trên mặt chồng mình.

“Ông có thể báo cho chúng tôi bằng điện thoại,” giọng nói tiếp tục, “hoặc là ông mong ước xác con ông được Nhà Nước chôn cất hoặc là muốn tự lo liệu lấy? Lệ phí đóng cho việc chôn cất do Nhà Nước là…”.

--------------------------------------------

Ghi chú của ban biên tập Tiền Vệ:

Nguyên tác Anh ngữ "Examination Day" của Henry Slesar xuất bản lần đầu vào tháng Hai, 1958, và được dựng thành phim truyền hình vào năm 1985 (Philip DeGuere soạn thành kịch bản, và Paul Lynch đạo diễn). Là một trong những tác phẩm tiêu biểu của loại truyện khoa học viễn tưởng, truyện ngắn này thường được so sánh với các truyện "The Stolen Bacillus" (Con trực khuẩn bị đánh cắp) và "The Time Machine" (Chiếc máy thời gian) của H.G. Wells.