Vào một đêm tháng Mười năm 165 theo Tây lịch, ở thành Carthage, Lucius Apulée, nhà văn và pháp sư, nằm mộng. Ông mộng thấy mình ở trong một thị trấn nhỏ của xứ Numidie, ấy là vào một buổi chiều mùa hè oi bức của Phi châu, ông đang đi dạo gần cổng chính của thị trấn thì nghe có những tiếng cười và tiếng kêu la cuốn hút ông. Ông bước qua cổng và nhìn thấy gần dẫy thành bằng đất sét đỏ, có một đám người làm trò nhào lộn đang trình diễn. Một người leo dây để nửa mình trần, thân hình bôi trắng chất bạch diên, đang vùng vẫy, giữ thăng bằng trên một sợi dây, giả bộ sắp té. Đám đông vừa cười vừa lo sợ, lũ chó sủa. Rồi người leo dây mất thăng bằng, nhưng tay bám được vào sợi thừng người còn lơ lửng. Đám đông thét lên một tiếng hoảng hốt, để kế đó vỗ tay, hài lòng. Những người làm trò nhào lộn quay một cái trục căng sợi dây và người leo dây nọ buông mình trườn xuống đất làm đủ điệu bộ nhăn nhó. Một người thổi ống sáo nhỏ tiến tới giữa vòng đất nện với ánh lửa chiếu rọi lên người, và bắt đầu thổi một điệu nhạc kiểu Đông phương. Đúng lúc đó thì từ một chiếc xe lớn dùng làm nơi ở, bước ra một người đàn bà có bộ ngực thật lớn, mình che phủ những tấm khăn choàng, tay lăm lẳm một chiếc roi da. Mụ vừa tiến lên vừa quất vào không khí rồi quấn chiếc roi da quanh thân hình mụ. Ấy là một người đàn bà có mớ tóc nâu, và có những quầng thâm thật sâu đến nỗi lớp phấn thoa trên mặt, vì mồ hôi tháo ra, dường như đã dán chúng lên đôi má.

Apulée có lẽ đã muốn bỏ đi, nhưng có một sức mạnh huyền bí buộc ông ở lại, gắn đôi mắt vào mụ đàn bà ấy. Tiếng trống bắt đầu nổi, trước tiên còn chậm rãi rồi với một nhịp điên cuồng. Lúc đó có bốn con ngựa trắng oai nghiêm và một con lừa mỏi mệt khốn khổ bước ra từ bên dưới chiếc lều lớn nơi nhốt thú vật. Người đàn bà nhảy múa quất roi vun vút, và bầy ngựa lồng lên trước khi lao vào một vòng ngựa đua thật mau. Con lừa thời đi nằm ở một góc, bên những chuồng khỉ, và, lấy đuôi bắt đầu phe phẩy đập ruồi trên lưng. Người đàn bà nhảy múa lại quất roi vun vút, lũ ngựa dừng lại rồi quỳ gối xuống trong lúc cất tiếng hí thật lâu. Tức thì, người đàn bà, với một sự nhanh nhẹn không ngờ căn cứ vào thân hình vạm vỡ của mụ, nhảy vọt lên và, một chân chống lên một con ngựa, một chân trên một con ngựa khác, mụ bắt đầu quần ngựa trong lúc đứng thật thẳng, hai ống chân dạng ra trên mông chúng. Và vừa phi ngựa, mụ vừa lay động cái cán roi trước bụng, một cách tục tằn, trong lúc đám đông rì rầm khoan khoái. Lúc đó tiếng trống ngừng lại và con lừa mỏi mệt, như thể tuân theo một mệnh lệnh vô hình nào đó, lật ngửa ra, bốn vó chổng lên trời, và bày ra trước công chúng cái giống cửng lên của nó. Người đàn bà, đi một vòng đua ngựa, kêu lên rằng chỉ có những người nào có trả tiền thật mới được coi phần trình diễn tiếp theo, và hai người làm trò nhào lộn ăn mặc như quân canh, cầm roi, xua đuổi trẻ con và những người hành khất.

Apulée còn lại, đơn độc, giữa số người ít ỏi không đi ra. Ông rút hai đồng tiền bằng bạc từ trong túi tiền mà trả, chuẩn bị coi cuộc trình diễn. Người đàn bà chụp lấy cái giống của con lừa và, dâm đãng kỳ cọ nó vào bụng mình, mụ khởi sự một điệu nhảy múa say đắm tình tứ, trong lúc vén những tấm khăn choàng để phô bày những nét yêu kiều của mụ. Apulée lại gần và đưa một bàn tay lên; con lừa liền mở miệng, nhưng thay vì cất tiếng lừa kêu, nó lại để thốt ra những tiếng người.

Tôi là Lucius, nó nói, anh không nhận ra tôi sao?

Lucius nào? Apulée hỏi.

Lucius của anh đó, con lừa nói, Lucius trong những chuyện phiêu lưu của anh đó mà, Lucius bạn anh.

Apulée nhìn quanh mình, tin chắc rằng tiếng nói kia từ vùng chung quanh tới, nhưng cánh cửa ở lũy thành đã đóng, lính canh đang ngủ và đằng sau ông là đêm Phi châu sâu thẳm đang hít thở, lặng lẽ.

Mụ phù thủy này đã yểm độc cho tôi, con lừa nói, mụ đã giam giữ tôi trong cái dạng thú này, và anh là người duy nhất có thể giải thoát tôi, anh là nhà văn và pháp sư.

Apulée nhẩy về phía đống lửa và, nắm lấy một thanh củi rực hồng, ông vạch những dấu hiệu trong không, thốt những lời mà ông biết mình phải thốt ra. Mụ đàn bà kêu lên, một vết nhăn ghê tởm phác ra trên đôi môi mụ, và khuôn mặt mụ bắt đầu tàn úa, khiến cho mụ có cái dáng vẻ của một bà già sọm. Lúc ấy, như bởi phép thần thông, mụ đàn bà tan biến trong không, và cùng với mụ cũng biến mất luôn bọn nhào lộn, vòng lũy thành bao quanh, đêm Phi châu. Đột nhiên trời sáng: ấy là một ngày sáng rỡ huy hoàng, ở La-mã, Apulée đang dạo chơi dọc theo thương trường với người bạn ông là Lucius ở bên ông. Hai người vừa đi vừa chuyện gẫu, và nhìn ngắm những cô nô lệ xinh đẹp nhất đang đi đi lại lại qua khu chợ. Tới một lúc nọ, Apulée dừng chân và, nắm lấy tấm áo dài của Lucius, ông nhìn vào mắt anh mà nói: đêm rồi, tôi nằm mộng.

----------------------

* Lucius Apulée. 125-180 theo Tây lịch. Sinh tại Madaure, ở Bắc Phi, ông học khoa tu từ học (hùng biện) ở Carthage, ở La-mã và ở Nhã-điển, và ông đã khởi sự học hỏi việc sùng bái những phép huyền bí. Sau khi lấy góa phụ Pudentilla, ông bị cha mẹ bà này tố cáo là đã đưa đẩy bà tới hôn nhân bằng những phương kế yêu ma quỷ quái để chiếm đoạt của hồi môn của bà. Các sách ông viết tiết lộ cho chúng ta một con người bí ẩn, có khuynh hướng thần bí, thiên về giáo lý bí truyền. Cuốn sách quen biết nhất của ông, Con lừa vàng, là một thứ tiểu sử « vào đời » thuật lại những hồi đoạn « thăng trầm » của Lucius khi còn trẻ, bị ma thuật biến thành con lừa và cuối cùng tìm lại được hình dạng người ta. (Chú thích của Antonio Tabucchi trong «Những người nằm mộng trong sách này»)

-------------------------

Đã đăng:

Mộng của mộng [kỳ I: "Giấc mộng của Dédale, kiến trúc sư và phi hành gia"]

Mộng của mộng [kỳ II: "Giấc mộng của Publius Ovidius Naso, thi sĩ và nịnh thần"]

Mộng của mộng [kỳ III: "Giấc mộng của François Villon, thi sĩ và kẻ gian phi"]

Mộng của mộng [kỳ IV: "Giấc mộng của Arthur Rimbaud, thi sĩ và kẻ phiêu lãng"]

Mộng của mộng [kỳ V: "Giấc mộng của Fernando Pessoa, thi sĩ và người giả bộ"]

Mộng của mộng [kỳ VI: "Giấc mộng của Vladimir Maïakovski, thi sĩ và nhà cách mạng"]

Mộng của mộng [kỳ VII: "Giấc mộng của Federico García Lorca, thi sĩ và người chống phát-xít"]

Mộng của mộng [kỳ VIII: "Giấc mộng của Bác sĩ Sigmund Freud, người giải mộng của kẻ khác"]

Mộng của mộng [kỳ IX: "Giấc mộng của Anton Tchekhov, nhà văn và y sĩ"]

Mộng của mộng [kỳ X: "Giấc mộng của Henri de Toulouse-Lautrec, hoạ sĩ và người bất hạnh"]

Mộng của mộng [kỳ XI: "Giấc mộng của Achille Claude Debussy, nhạc sĩ và nhà thẩm mỹ"]

Mộng của mộng [kỳ XII: "Giấc mộng của Francisco Goya y Lucientes, hoạ sĩ và người có linh thị"]

Mộng của mộng [kỳ XIII: "Giấc mộng của Samuel Taylor Coleridge, thi sĩ và người nghiện thuốc phiện"]

ANTONIO TABUCCHI, nhà văn Ý, sinh tại Pise năm 1943, đã có trên 15 tác phẩm (có một cuốn viết bằng tiếng Bồ-đào-nha), gồm truyện ngắn, tiểu thuyết, nghiên cứu văn học..., còn là người phiên dịch Fernando Pessoa sang tiếng Ý. Hai (hay ba) cuốn phim đã được thực hiện dựa theo các tác phẩm của ông.

Mộng của mộng (1992) được đề tặng con gái ông là Teresa, gồm hai mươi «chuyện kể» mà đa số liên hệ tới các thi sĩ (9), một số tới các nhà văn (5), các họa sĩ (3) và cả một nhạc sĩ, một nhà phân tâm học và một.. «phi hành gia»! Lối văn hài hước nhẹ nhàng thân ái của một người yêu mến các văn nhân, nghệ sĩ mình nói tới, đặc biệt khác với lối viết trong các «truyện ngắn» của chính tác giả. Trong một «Ghi chú» ở đầu sách, Tabucchi viết: «Tôi thường ao ước được biết những giấc mộng của các nghệ sĩ mà tôi yêu. Thật không may, những người mà tôi nói tới trong tập sách này đã không để lại cho chúng ta những đoạn đường đêm hôm của đầu óc họ. Sự cám dỗ bù đắp lại điều ấy thật lớn, bằng cách kêu gọi tới văn chương để thay thế những gì đã mất. Tuy nhiên, tôi biết rằng những mẩu chuyện thay thế này, do một kẻ luyến tiếc những giấc mộng không được biết tới tưởng tượng ra, chỉ là những giả thiết nghèo nàn, những ảo tưởng mờ nhạt, những vật giả không có gì là chắc chắn. Ước chi chúng được đọc như thế và ước chi hồn thiêng của các nhân vật của tôi, lúc này đang mộng từ Phía Bên kia, hãy khoan dung độ lượng với kẻ đại diện tồi tàn cho đám hậu thế của họ. A.T.» Có dịp trao đổi thư từ với Antonio Tabucchi và gặp mặt tác giả trước khi dịch, tôi đã bày tỏ với ông ý định của mình và đã được ông vui vẻ chấp thuận.

Bạn đọc Pháp văn có thể coi thêm Antonio Tabucchi, Rêves de rêves, bản dịch Bernard COMMENT, nhà xuất bản. Christian Bourgois, Paris, 1994.