|
|
Người diễn viên
|
|
Bản dịch Hoàng Ngọc Biên
SŁAWOMIR MROŻEK (1930~) Sławomir Mrożek, tác giả tập truyện ngắn Con voi, là một người viết truyện, một kịch tác gia và một nhà hí hoạ. Ba tính cách này của ông được nối kết lại bằng nét hài hước hoặc trào lộng mà đối tượng là những chuyện rởm đời, «phi lý» dưới mọi vùng khí hậu, nhất là ở Ba-lan. Ông sinh ở Borzecin, gần Cracovie, Ba-lan, năm 1930. Ông rời Ba-lan năm 1963, trước tiên qua Ý, rồi qua Pháp nơi ông đã lưu lại từ 1968 đến 1989 trước khi (cùng với bà vợ người Mễ) qua sống bảy năm ở Mễ-tây-cơ. Ông dứt khoát trở lại Ba-lan năm 1996 và từ đấy sống ở quê hương ông.
Về kịch, con số kịch bản của Mrożek lên tới ngót bốn mươi vở! Vở kịch nổi tiếng nhất của ông trước khi ông ra nước ngoài, là Cảnh sát (hoặc Công an, 1958). Thời gian ông lưu lạc, một số vở thường được nhắc tới: Tango (1964), Các di dân (1974), Ông đại sứ (1982). Đặc biệt, trong những năm 1990, ba vở mới của Mrożek: Yêu ở Crimée (1993), Cảnh đẹp và «Các Đấng» (2000) cho thấy những mối quan tâm của ông đối với thực tại thế giới và Ba-lan. Các kịch bản của Mrozek được dịch ra khoảng 12 thứ tiếng và được trình diễn thường xuyên ở Ba-lan và trên các sân khấu thế giới. Người ta rất chú ý tới vở Lịch sử nước cộng hòa nhân dân Ba-lan của Mrożek mà đạo diễn Jerzy Jarocki đã đưa lên sân khấu Ba-lan ở Wroclaw năm 1998.
Về truyện, cùng với tập Con voi, Mrożek đã viết tất cả là tám tập truyện ngắn và hai cuốn tiểu thuyết. Ngoài ra ông còn viết hai tập tùy bút (trong đó có Nhật ký ngày trở về) và là tác giả ba kịch bản cho điện ảnh.
Các bức hí hoạ của ông, từng làm say mê công chúng Ba-lan trong những năm 1950, nay (kể từ 1997) lại được tiếp tục xuất hiện trên tờ Gazeta Wyborcza, nhật báo lớn nhất của Ba-lan, cùng với những cột «phim» của ông...
(Diễm Châu biên soạn)
__________
NGƯỜI DIỄN VIÊN
Đám tang người diễn viên lớn diễn ra giữa mùa đông. Một trận bão tuyết quất mạnh lên đầu để trần của những người tham dự. Tập họp bên bờ huyệt còn để mở họ lắng nghe những bài điếu văn nhưng họ không thể không đợi cái giây phút các bài phát biểu chấm dứt, khi mỗi người sẽ ném một nắm đất và có thể đội mũ trở lại. Chính lúc ấy cái mũ lông đẹp đẽ tuột khỏi tay một bạn đồng nghiệp của người quá cố, cũng là một diễn viên lớn, và rơi xuống huyệt. Ai nấy mọi người đều nhìn thấy, nhưng chẳng một ai để lộ ra. Cũng thế, mọi người đều biết là người diễn viên kia bấy giờ đang phải đối đầu với một hoàn cảnh khó xử. Bò xuống huyệt để lấy lại cái mũ thì thật là bất tiện. Mà để mũ nằm dưới huyệt, thì quả là ngu đặc biệt. Không chỉ vì bảo đảm sẽ bị cảm lạnh, không chỉ vì cái mũ sẽ đi đoong, mặc dù đây cũng là chuyện đáng kể, mà trên hết là vì khi về đến nhà trong đầu cứ nghĩ rằng mình đang ở đây, còn cái mũ của mình thì ở kia, đã nằm dưới mộ, cho dù là mộ của một người khác, rằng cái mũ mình có thể bảo là đã đi trước mình và nó đang đợi mình, có lẽ nó còn đang gọi mình, thật là khủng khiếp. Vậy nên ai nấy nhìn với vẻ căng thẳng, xem ông ta sẽ làm gì. Ông không làm một cử động nào, nhưng khi đến lượt mình ông ta phát biểu như sau: “Người bạn thân thương tiếc của tôi! Bạn từ giã chúng tôi vào ngày đông lạnh lẽo. Thế nhưng một cái lạnh còn tê tái hơn đang chờ bạn ở cuối cuộc hành trình: cái lạnh ở cõi Vĩnh hằng.” Ông ngừng giây lát và những người tham dự không thể không kinh ngạc trước tài năng của ông. “Trên đoạn đường dài này tôi có thể biếu bạn cái gì đây? Chỉ có nỗi buồn sâu đậm trước cuộc chia tay này — vì phải ý tứ nên tôi không cho phép mình nói: sự tuyệt vọng — và, như một biểu tượng, là cái thân thương nhất với tôi, chính cái mũ đội đầu của tôi. Phải, tôi xin giao nó cho bạn, tôi từ bỏ nó vì bạn. Bởi lẽ ở nơi bạn đến, bạn sẽ còn thấy lạnh hơn chúng tôi ở đây vào lúc này. Mong nó sẽ phục vụ bạn ở bên kia thề giới như nó đã từng phục vụ tôi trên trần gian này.” Một tiếng thì thầm tán thưởng nổi lên. “Thế nhưng, trời ơi!... (Chỗ này, ông đưa hai tay lên ôm đầu.) ... Tôi làm thế có đúng chăng? Xưa nay bạn nổi tiếng là người rất khiêm tốn, sự khoe khoang và mọi thứ hào nhoáng đều xa lạ với bạn, mà cái mũ này thì làm bằng da chồn ở Sibérie, hầu như còn mới tinh, giá đến hai ngàn năm trăm... Thay vì giúp bạn một việc đúng như chủ tâm chân thành nhất của tôi, phải chăng tôi đã xúc phạm bạn với cái hư ảo của thế gian này, cái dư thừa vật chất, cái xa hoa thảm thương đối với bạn lúc nào cũng là những thứ ghê tởm trong cõi trần gian này và cũng sẽ rất không thích hợp trong cõi thiên đường? Thật ra, tôi bắt đầu thấy nghi ngờ về giá trị cử chỉ của tôi, cho dù tôi đã hành động hoàn toàn do thực lòng.” Công chúng bấy giờ nín thở. Tuy nhiên, ông ta ra dấu cho nhân viên mai táng lấy cái mũ của mình dưới huyệt lên. Và khi anh này thực hiện xong, ông lấy cái mũ cát két tồi tàn của anh đào huyệt, nâng mũ lên cao trên mộ, kéo dài cái giây lát ngưng nói và kết thúc: “Xin bạn hãy nhận cái mà nếu như có thể chọn thì bạn sẽ chọn!” Tiếp sau đó ông ném mũ cát két xuống huyệt, với một cử chỉ rất ư thuyết phục, được tính toán hoàn hảo về thời gian và không gian, đến độ có nhiều tiếng vỗ tay vang dội. Người diễn viên cúi người hướng về phía ngôi mộ nhưng ông chỉ quay một phần tư vòng. Ai nấy đều biết là không nên cúi chào đưa lưng về phía công chúng. Người ta không biết sau đó ông có cho anh đào huyệt một cái gì để bù cho cái mũ cát két kia chăng. Có người cam đoan là ông chỉ bắt tay anh ta, khi anh ta rụt rè vạch một lối đi qua đám đông những người hâm mộ để đến chỗ ông. Thế nhưng một nghệ sĩ đích thực không khi nào trả tiền, mà ông lại là một nghệ sĩ đích thực.
-----------
“Người diễn viên” [chủ đề “Ích kỷ”] dịch từ bản tiếng Pháp “L’acteur” của Jean-Yves Erhel, trong Slawomir Mrozek, Le petit Mrozek illustré, minh hoạ của Chaval (Paris: Les Editions Noir sur Blanc, 2005).
Le petit Mrozek illustré tập hợp những tiểu phẩm từ những năm 1960 đến 1990, được sắp xếp theo chủ đề, viết trong thời tác giả còn ở Ba Lan cũng như thời sống lưu đày, mang một giá trị bất di bất dịch, từng đưa Slawomir Mrozek đến gần Ionesco, Beckett và cả Durrenmatt trong cái nhìn của người đọc.
------------- Đã đăng:
Chuyện thường ngày (truyện / tuỳ bút)
... Vậy thì tất cả chúng tôi đều giả vờ. Anh chàng ứng viên tự tử: giả vờ muốn tự tử, trong khi anh tuyệt đối chống việc này. Anh ta muốn làm anh hùng, lôi kéo mọi người chú ý đến mình, có một công chúng và được người ta viết bài về mình đăng trên báo. Trước hết là vì vậy mà anh chàng muốn sống và cũng vì lý do đó mà anh giả bộ không thiết sống. Còn về đám đông, thì họ làm bộ sợ chuyện khủng khiếp sắp xảy ra... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Người canh giữ chiếc lọ cổ Trung Hoa (truyện / tuỳ bút)
... Ông bỏ ra về với cảm giác cuộc đời mình đã không trôi qua một cách vô nghĩa. Cái cảnh giác của ông ba mươi năm gần đây quả là tuyệt đối có cơ sở: thực tế vừa chứng minh mối nguy mà ông từng có nhiệm vụ phải vô hiệu hoá là có thật. Thêm nữa ông còn cảm thấy khoẻ ra, như là trẻ lại. Không phải trẻ lại ba mươi năm, mà là năm ngàn năm... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Ngày thứ tám (truyện / tuỳ bút)
... Giờ đây tôi tự do suốt bảy ngày trong tuần và tôi không ít hãnh diện về cuộc nổi loạn của mình (Con người nổi loạn, Albert Camus, 1913-1960). Nhưng được một thời gian thì tôi nhận ra là tuần lễ chỉ có bảy ngày và, bởi thế nên, mỗi tuần tôi không thể nào hưởng được hơn bảy ngày tự do thoải mái. Áp đặt một giới hạn như thế lên tự do của tôi là điều tôi thấy dường như không thể chấp nhận được. Vậy nên tôi gửi điện cho Thượng Đế: “Ngài cần phải tức khắc tạo thêm một ngày thứ tám!” ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Ủng hộ viên (truyện / tuỳ bút)
... Ngồi trên xe lửa, một ý nghĩ chợt đến trong đầu tôi: nếu ông bác đang hấp hối, ông không thể nào tự mình gửi bức điện này. Hiển nhiên là ông đã đọc cho ai đó khi ông nằm trên giường chờ chết. Điều này không quan trọng mấy. Ít có người biết mình đang chết, và ít có người báo tin mình đang chết cho người khác một cách chính xác như thế. Không một chút ảo tưởng, không một chút hi vọng... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Chỉ là chuyện chính trị (truyện / tuỳ bút)
... “Không phải vậy đâu! Đây chỉ là chuyện chính trị, không hề có chút nào cân nhắc cá nhân,” Brutus giải thích và bồi thêm một nhát nữa. “Con, con chẳng có gì chống cha cả, cha ạ.” ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Chuyến xe lửa tốc hành đêm (truyện / tuỳ bút)
... “Ông hút thuốc?” tôi nghe tiếng trên cao. “Không, cám ơn.” “Tôi không chịu nổi khói thuốc.” “Ông có thể yên ổn, tôi không hút thuốc.” “Bởi vì nếu ông hút, tôi sẽ không chịu nổi. Phổi tôi yếu lắm.” “Tôi thông cảm, nhưng không có gì phải sợ.” “Hay có lẽ ông hút thuốc và bây giờ thì ông đã ngưng. Giữa đêm ông sẽ cảm thấy thèm và ông sẽ không cưỡng lại được đâu.” “Không, tôi chưa hề hút thuốc bao giờ.” Tiếng nói im bặt. Tôi cởi một chiếc tất... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Khảo cổ học (truyện / tuỳ bút)
... “Ồ, dường như tôi đã nhìn thấy người này đâu đó,” anh canh cửa nói. “À vâng, tôi nhớ ra rồi, ấy là hồi tôi còn trẻ. Vâng, vâng, tôi nhớ rõ lắm, anh ta lúc nào cũng đứng ở góc phòng kia để chờ người ta ký một cái giấy gì đó. Anh ta cứ chờ như thế như thế, và, rốt cuộc, anh đã bị chôn vùi.”... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Anh hùng (truyện / tuỳ bút)
Một ngày nọ, tôi đi ngang bờ sông và tôi bỗng nhìn thấy một thiếu niên hướng đạo sinh đang chìm xuống nước. Tôi biết chỗ này, nước ở đây không sâu lắm; tôi quyết định sẽ cứu cậu ta chừng nào những kẻ hiếu kỳ bu quanh đông hơn một chút. Tôi ngồi lên một chiếc ghế băng và chờ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Cái lỗ trên cầu (truyện / tuỳ bút)
Có một con sông, và trên mỗi bên bờ có một địa phương. Hai địa phương này nối liền nhau bằng một con đường đi qua một chiếc cầu. Một ngày nọ, một cái lỗ xuât hiện trên chiếc cầu này, cần phải lấp cái lỗ thủng ấy. Về ý kiến này, quần chúng sống ở cả hai địa phương đều nhất trí. Tuy nhiên một cuộc tranh cãi nảy sinh để tìm cho ra lẽ bên nào phải làm việc này. Bởi vì... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Phục vụ sức khoẻ (truyện / tuỳ bút)
Cuộc giải phẫu thành công tuyệt vời. Bác sĩ trưởng thân hành chúc mừng tôi về các kết quả. “Bà thân mến,” ông nói, “giải phẫu như vậy quả là tuyệt.” Tôi lưu ý ông tôi thuộc nam giới. Ông kiểm chứng cái gì đó trong hồ sơ của mình. “Ông từng là đàn ông, trước khi giải phẫu. Do nhầm lẫn người ta đã chuyển ông qua khu thử nghiệm; hiện giờ, thưa ông, ông là một phụ nữ...” [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Những nỗi đau của chàng Werther (truyện / tuỳ bút)
... Và cái tên phát xít ấy, hắn không chịu đưa chúng tôi khoản lương trả dần. Chúng tôi bước ra, ai nấy thấy bị tổn thương. Trên tường có một tấm bích chương loan báo có một tên Mozart nào đó sắp trình diễn. “Cái tên kia, thằng cha nào vậy?” Có tiếng hỏi... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Núi lửa Vésuve (truyện / tuỳ bút)
“...Vésuve từ mười lăm thế kỷ nay chưa hề phun lửa. Nhưng này anh bạn anh làm gì thế kia?” “Tôi chụp hình. Chưa có ai chụp hình cảnh hấp dẫn này. Tôi sẽ là người đầu tiên!” Nhưng vị giáo sư chưa kịp giật cái máy chụp hình khỏi tay tôi, thì núi Vésuve đã để tuôn ra làn khói đầu tiên của nó... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Cách mạng (truyện / tuỳ bút)
... Cần phải dứt khoát thay đổi, phải lấy một quyết định cơ bản. Nếu như trong khuôn khổ đã được ấn định trên mà ta không thể thực sự thay đổi được gì, thì cái quan trọng là phải thoát ra khỏi khuôn khổ ấy. Ngay khi đi ngược công thức cho thấy là chưa đủ, ngay khi tiền vệ cũng không đem lại kết quả nào, thì cần phải thực hiện một cuộc cách mạng. Tôi quyết định ngủ trong tủ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Một ông Nobel (truyện / tuỳ bút)
Một nhà thơ nọ, người đoạt giải Nobel, đến thăm chúng tôi để giao lưu với công chúng. Đây là một vinh hạnh lớn, bởi lẽ nhà thơ thì lớn, mà thị trấn chúng tôi thì nhỏ. Vậy là có rất nhiều bài diễn văn, với ban nhạc để chào đón ông và một bữa tiệc trong căn phòng trang trí đầy hoa... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Người quan trọng (truyện / tuỳ bút)
Trong buổi tiếp tân, không có ai chú ý đến tôi. Chắc chắn là vị chủ nhà đã mở cửa cho tôi và đã nói với tôi câu nói dễ thương: “Có lẽ ông đây muốn bỏ áo khoác ra?” nhưng tôi có cảm tưởng là ông đang đợi một người nào khác. Khách khứa đến trước tôi bắt tay tôi và nói: “Rất vui sướng”, hay: “Hân hạnh”, nhưng sau đó họ trở lại ngay với những cuộc chuyện trò không bị gián đoạn của mình... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Hamlet (truyện / tuỳ bút)
... Vậy là tôi quyết định lấy cái sọ của anh chàng sát bên trái tôi; nhưng anh chàng này không đồng ý lắm, và cả hai chúng tôi ngã xuống huyệt. Trong lúc ấy, những anh chàng ở trên cũng bắt đầu choảng nhau bởi vì cái sọ của chúng tôi vẫn còn nằm trên sân khấu, có nghĩa tiếp tục tổng cộng có tám cái sọ, nhưng giờ đây là cho bảy diễn viên, mà mỗi anh lại muốn có tới hai sọ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Di chúc của một kẻ lạc quan | Đồ cổ | Đám tang (truyện / tuỳ bút)
Một ngày nọ tôi đi dạo chơi trong rừng, gió từ đâu thổi đến ngay chân tôi một mẩu giấy phủ đầy một nét viết bất thường, như thể ai đó đã viết chữ xuống giấy trong bóng tối hoặc, ít nữa, trong vùng tranh tối tranh sáng. Thì ra đây đúng là nhật ký của một kẻ lạc quan... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Song thoại ngắn ngủi giữa hai người Ba-lan (kịch bản)
A.— Như thế là ông quả quyết, rằng ông đập bể răng tôi và chọc lủng bụng tôi vì lợi ích của tôi? | B.— Phải. Phải có ai đó đập anh. Nếu như không phải ta thì cũng là một người khác đã làm chuyện ấy. Và anh biết là ai... Nhưng kẻ kia hẳn đã làm anh bị hư hại nhiều hơn. Không những hắn cũng đập bể răng anh và chọc lủng bụng anh, mà hắn còn đập nát cái xương quai xanh của anh, rút những đầu móng và móc mắt anh ra nữa. Thế nên thay vì thù ghét ta, lẽ ra anh phải cám ơn ta... [Bản dịch Diễm Châu]
|
 |
Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ
Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021