_____________

TÁC PHẨM VĂN HỌC LỚN THÌ PHẢI ĐƠN GIẢN?

Ý kiến của Vương Văn Quang

“Chất độc” để đầu độc ai?

Tôi không ngạc nhiên khi thấy có thêm một người ngạc nhiên về ý kiến của tôi. Đúng! Chính xác là tôi cho rằng, vấn đề Tiền Vệ nêu ra để thảo luận kì này hoàn toàn vô bổ, chẳng khác nào đấm vào không khí. Bà NTTP không cần phải rụt rè phỏng đoán: “Có lẽ với anh …”

Quả thật, sau khi gửi ý kiến tới Tiền Vệ, tôi cũng cảm thấy hơi áy náy, khi khẳng định một chân lí “hơi bị đúng” mà chẳng hề đưa ra “lý lẽ hay phân tích cụ thể nào”. Nhưng sự áy náy ấy trong tôi không tồn tại lâu, bởi tôi cho rằng, đề tài thảo luận cũng như một số bài viết tham gia trước đó khá hàm hồ và cũng chẳng nhiều lý lẽ, những phân tích cụ thể. Tương tự, để phê phán sự hàm hồ, “không có lý lẽ và phân tích cụ thể” của tôi, bà NTTP cũng trưng ra một bài viết với đầy đủ những đặc tính đó, nhưng có gia cố thêm bằng gia vị suy diễn và võ đoán.

Mặc dù rất trịnh trọng “Cám ơn Tiền Vệ đã trích dẫn rất cụ thể và rõ ràng ý nghĩa của hai từ “giản dị” và “giản đơn” trong từ điển” (những trích dẫn nhằm khẳng định “đơn giản” và “giản dị” là một), nhưng bà NTTP cũng phải thừa nhận rằng: “99% người Việt Nam hiểu hai từ này theo hai hướng nghĩa khác nhau …”. Nhưng họ có thật sự hiểu như cách bà suy diễn, rằng “giản dị” là tích cực và “đơn giản” là tiêu cực, hay không? Theo tôi thì không. Chẳng có tiêu hay tích gì ở đây. Từ nào dùng trong trường hợp nấy, thế thôi.

Bà cho rằng, cách hiểu đó là một cách làm “nhập nhèm”, “bình dân hoá”? Tôi không hiểu lắm về khái niệm ngôn ngữ “bình dân hoá” và ngôn ngữ “quí xờ tộc hoá” nó ra sao, nhưng tôi biết, trong ngôn ngữ, luôn có sự “nhập nhèm”. “Nói bóng nói gió”, “đố tục giảng thanh”, “đồng âm khác nghĩa” v.v, chính là sự nhập nhèm đáng yêu của ngôn ngữ. Và sự nhập nhèm này cũng chẳng phải là độc quyền của tiếng Việt hay “những người cộng sản”. Nhưng cái nhập nhèm của bà lại chẳng đáng yêu tí nào, nó là sản phẩm tưởng tượng của bà. Cứ cho là “những người cộng sản” và “những người cổ suý cho thứ văn chương bình dân đại chúng” cố tình nhập nhèm, thì tôi tin rằng họ cũng chẳng đánh lừa được ai. Bởi tính chất khác nhau giữa giản dị và đơn giản là quá rõ. Vâng, nếu cái “uyển ngữ đầy chất độc” của bà là có thật, thì may mắn lắm nó cũng chỉ đầu độc được đám chập cheng hâm hấp hay mù chữ mà thôi

“Một nền văn học “mang tính nhân dân” ngạo nghễ nhìn những trào lưu văn học “kén độc giả”, “tinh tuyền” như đứa con sinh ra thiếu tháng, chẳng được ai ủng hộ và chắc chắn sẽ chết yểu”. Quả thật đã có lúc người ta nghĩ như thế, nhưng nó là tư duy của một thời. Và thời đó đã qua. Nếu giờ đây có ai tin vào điều đó, thì một, là kẻ thiểu năng trí tuệ, hai là phường bồi bút. Nhưng đám bồi bút ấy, chúng viết nhưng chưa chắc đã tin vào những điều mình viết. Và như vậy, liệu thứ quan niệm còn tồn tại ở nhóm người như vậy có thực sự làm ảnh hưởng tới đời sống văn học hay không?

Trong giới sân khấu, khi học về môn kỹ thuật biểu diễn, chắc ai cũng biết tới khái niệm “diễn như không diễn”, cũng như trong võ học có truyết lý “vô chiêu thắng hữu chiêu”, hay tuyệt kỹ “kiếm pháp không kiếm”. Tôi không học võ, nên không trải nghiệm sự khó khăn gian khổ để đạt tới những công phu ấy, nhưng tôi được học môn kỹ thuật biểu diễn, và tôi hiểu rằng, để đạt tới kĩ thuật “diễn như không diễn” khó khăn như thế nào. Kĩ thuật “diễn như không diễn” là thứ kĩ thuật trên mọi kĩ thuật. Chỉ khi nào người diễn viên làm chủ được mọi kĩ thuật biểu diễn từ thông thường tới tinh xảo thì hắn ta mới hòng bén mảng tới kĩ thuật “diễn như không diễn”. Để đạt tới tầm cỡ này, người diễn viên, ngoài sự tích cực, kiên trì rèn luyện, hắn ta còn cần có năng khiếu trời cho, bởi vậy, không phải ai cũng đạt được, cho dù có bỏ cả đời khổ luyện. Cái tầm cao trong giới biểu diễn và võ thuật tôi đang nói đây, nó tương tự như sự giản dị trong văn chương. Và để đạt tới sự giản dị như vậy thật chẳng đơn giản chút nào

Bà NTTP nghĩ sao về cái gọi là văn chương tối giản và những truyện ngắn Raymond Carver? Bà nghĩ sao về những tiểu thuyết của H. Murakami mà [tôi cho rằng] điển hình là cuốn “Biên niên ký chim văn dây cót”? Và ngay trên Tiền Vệ cũng đầy những tác phẩm dịch dạng này mà gần đây nhất là tiểu thuyết “Cuốn sổ lớn”. Liệu đó có phải là thứ văn chương mà bà mỉa mai: “giản dị nhưng hơi bị khó đấy …”, “không cầu kỳ nhưng đầy tinh tế …”? Và nó có phải là ảo tưởng?

Tôi muốn lấy một vài tác phẩm văn chương Việt Nam để làm ví dụ, chứng minh cho bà thấy, rằng thứ văn chương “giản dị nhưng hơi bị khó đấy” không đáng cho bà mỉa mai dè bỉu, nhưng tôi cay đắng nhận ra rằng : văn học Việt Nam từ cổ chí kim từ trong ra ngoài, không có một tác phẩm thật sự xứng đáng để lấy làm ví dụ.

Văn chương Việt Nam có những tác phẩm thuộc loại “tinh tuyển”, “kén độc giả” không? Quả là cũng có một số tác giả cố gắng sản xuất ra những tác phẩm thuộc loại “khó đọc”, nhưng khốn thay, những thứ khó đọc của họ, may mắn lắm thì làm cho những người nhẹ dạ vừa phổ cập bình dân học vụ hay đồng bào vùng sâu vùng xa phải rưng rưng nhỏ lệ.

Muốn tìm thứ “giản dị nhưng hơi bị khó” không ra, muốn tìm hàng thật sự “khó đọc tinh tuyển kén độc giả” cũng không ra nốt, vậy văn chương Việt Nam (cả ngoại lẫn nội) còn lại là những gì? Có thể khẳng định: Tuyệt đại đa số văn chương Việt là những tác phẩm thuộc loại “đơn giản để mọi người có thể hiểu”. Quan niệm ấu trĩ “đơn giản để mọi người có thể hiểu” bị nhao nhao phản đối nhưng tác phẩm vẫn rặt thứ hàng cùng tên. Điều này có phải là nghịch lí? Không, chẳng nghịch lí tí nào. Một tác phẩm tốt ra đời nó không mấy phụ thuộc vào [kính thưa] các loại quan niệm, mà nó hoàn toàn phụ thuộc vào tài năng nhà văn. Nhà văn có tài, tự thân anh ta sẽ có những quan niệm đúng mà không cần ai chỉ bảo.

Trở lại với đề tài thảo luận của Tiền Vệ, một lần nữa xin khẳng định: nó vô bổ; hơn thế, còn hài hước.

Nó vô bổ vì, đây là vấn đề không có thật. (Xin nhắc lại) Ở Việt Nam hiện nay, nếu có, thì chỉ có những kẻ thiểu năng và những tên bồi bút thậm vô sỉ là còn lải nhải về những “văn chương phải gần gũi nhân dân”, “văn học mang tính nhân dân”, “văn chương phải đơn giản dễ hiểu”; và cái đám này liệu có ảnh hưởng thực sự tới đời sống văn chương, và có đáng để bàn? Nó hài hước bởi, nhìn vào nền nghệ thuật Việt Nam nói chung và văn chương nói riêng, tôi thấy nó nhếch nhách bệ rạc tới mức không thể nhếch nhách bệ rạc hơn, tác phẩm sạch sẽ tử tế còn hiếm hoi, vậy mà say sưa cao đàm khoát luận về phẩm tính của “tác phẩm lớn”.

Bài viết của bà NTTP, với mớ chữ cực kì quí tộc và những lí lẽ vô cùng không “đơn giản”, nhưng rút cuộc, bà cũng chẳng mảy may làm xước da cái “chân lí hơi bị đúng” của tôi. Bởi bà cũng chỉ giống [một số] người khác khi dựng dậy một thây ma để đấm đá (mà nếu thây ma này sống lại, nó cũng chẳng hù doạ được ai). Rõ ràng, cả bà cũng đang phùng mang trợn má vận nội công để ra đòn vào không khí.

Đã đăng: