Ông từ đầu gối bà rớt xuống như một cuộn chỉ.

Ông xở ra vội vã và loáng quáng lăn đi.

Bà nắm giữ lúc khởi đầu sự sống. Bà thường quấn nó lại

trên ngón tay bà như một chiếc nhẫn, bà muốn giữ gìn ông.

Ông lăn xuống những sườn dốc đứng, đôi khi

ông trèo lên. Ông thường quay lại rối rắm, và im lặng.

Không bao giờ ông còn trở về với chiếc ngai êm ái đầu gối bà.

 

Những bàn tay vươn ra sáng lên trong tăm tối

như một thị trấn cũ. 

 

 

 

Trong rừng trên đụn cát ba cây sồi lực lưỡng

mà kề bên tôi đang tìm lời khuyên bảo và sự hỗ trợ

bởi các dàn đồng ca lúc này đã câm nín và các nhà tiên tri đã bỏ đi

trên mặt đất không còn ai đáng kính hơn

chính bởi thế mà – hỡi khóm sồi – hướng về các ngươi

tôi gửi tới những lời han hỏi tăm tối của tôi

tôi chờ phán quyết của số mệnh như ngày xưa ở Dodone

 

Nhưng phải thú nhận rằng cái nghi thức hoài thai

của các ngươi – ôi những kẻ hợp lý – khiến tôi lo ngại

vào cuối mùa xuân sang đầu mùa hạ

dưới bóng những cành cây của các ngươi túa ra

con cái của các ngươi những đứa trẻ sơ sinh của các ngươi

những lữ viện của lá những cô nhi viện của mầm đọt

nhạt rất nhợt nhạt

yếu mềm hơn cỏ

trên đại dương cát

chúng vật lộn đơn độc đơn độc

tại sao các ngươi không bảo vệ con cái mình

trên những đứa trẻ này cơn đông giá đầu tiên sẽ đặt một lưỡi gươm tận diệt

 

Nghĩa là gì – hỡi những cây sồi – cuộc thập tự chinh điên dại

sự tàn sát những đứa trẻ vô tội sự đào thải ghê rợn

cái tinh thần của Nietzsche này trên đụn cát bình yên

đủ tư cách để ủi an những lời ta thán du dương của Keats

ở đây nơi mọi sự dường như đều khích giục

tới nụ hôn tới lời tự thú tới sự hòa giải

 

Tôi phải hiểu ra sao bài dụ ngôn tăm tối của các ngươi

nét dị kỳ của những thiên thần nhỏ hồng hào tiếng cười của những ống xương trắng

phiên tòa lúc hừng đông cuộc hành quyết ban đêm

cuộc sống đui mù hòa lẫn với chết chóc

có hề gì nét dị kỳ tôi không khổ vì nó

nhưng ai đang cai trị ở đây

phải chăng là vị thần có tia nhìn ướt át có khuôn mặt kế toán viên

hóa công của những bảng thống kê đê tiện

kẻ khi chơi súc sắc bao giờ cũng thắng

tất yếu phải chăng chỉ là một biến thái của may rủi

và nghĩa lý chỉ là nỗi nhớ nhung của những kẻ yếu mồi nhử cho những kẻ thất vọng

 

Biết bao là câu hỏi – hỡi khóm sồi –

biết bao là lá và dưới mỗi chiếc lá

sự tuyệt vọng

 

 

 

Đã tới lúc phải giã từ nhau thôi

khi đàn chim đã bay đi khi đột ngột bay đi màu xanh cây cỏ

mùa hè đã mãn – đề tài xoàng xĩnh cho độc tấu lục huyền cầm

 

lúc này tôi ở trên một sườn đồi

cả một bức vách bằng thủy tinh thế nên tôi nhìn thấy rõ

đám mây lác rậm rì hàng cây trăn trần trụi ấy đó bên bờ của tôi

 

hết thãy đều dàn ra thành những dải nằm ngang – dòng sông lười biếng

bờ sông cao bên kia đổ xuống, dốc hẳm

và cuối cùng để lộ những gì phải thú nhận

 

đất sét cát đá vôi những tầng đất đen

và rừng lúc này cằn cỗi đang khóc than rừng

 

tôi hạnh phúc nghĩa là được lột bỏ mọi ảo tưởng

mặt trời hiện ra vắn vỏi nhưng bù lại nó hiến

những cảnh tượng chiều tà lộng lẫy hơi giống như theo sở thích của Néron

 

tôi thật bình thản phải giã từ nhau thôi

thân xác chúng ta đã nhuốm màu dất

 

 

 

Vây thời ông đang làm gì

ông già trăm tuổi ấy

với khuôn mặt như một cuốn sách cổ

với đôi mắt không nước mắt

với đôi môi mím chặt

giữ kỹ những kỷ niệm

và tiếng lầm bầm của lịch sử

 

lúc này khi

những ngọn núi mùa đông

lịm tắt

và Phú sĩ sơn lọt vào bên trong chòm sao vùng xích đạo

Hirohito*

ông già trăm tuổi – hoàng đế thần linh và chức việc

– viết

 

ông không viết những chiếu chỉ

đặc xá

cũng chẳng viết những điều thịnh nộ

những sự chỉ định

các tướng lãnh

những cuộc gia hình cầu kỳ

mà viết một tác phẩm

cho kỳ thi hằng năm

về thơ truyền thống

 

lần này đề tài

chính là toa xe

và hình thức: thể tanka khả kính

năm «câu»

ba mươi mốt vế

 

«khi đặt chân lên toa xe lửa

thuộc những đường hỏa xa của Nhà nước

tôi mơ màng nghĩ tới vũ trụ

của ông nội tôi Đức Hoàng đế Minh Trị»

 

bài thơ

có vẻ ngoài mộc mạc

với hơi thơ dè giữ

không phấn son hay xảo thuật

 

thật khác với

những sáng tác trơ tráo

ướt át đầy tiếng hú toàn thắng

của các nhà tân thời

 

một mẩu vụn

về đường sắt

không có nỗi buồn man mác

sự hối hả trước một con đường dài

và cả đến

niềm luyến tiếc hay hy vọng

 

trái tim se thắt

tôi nghĩ tới

Hirohito

 

tới tấm lưng còng của ông

tới đầu ông sững lại

khuôn mặt ông như của một con búp–bê cũ

 

tôi nghĩ tới

đôi mắt khô khỏng của ông

tới những lòng bàn tay ông bé nhỏ

tới suy tưởng ông chậm rãi

 

như một chặng tạm ngừng

giữa hai tiếng

cú rúc

 

trái tim se thắt

tôi nghĩ tới

số mệnh mai sau

của thơ truyền thống

 

liệu nó có ra đi

theo chiếc bóng của vị hoàng đế

 

thoáng qua

khôn lường

 

 

 

 

 

Chỉ có những chiếc nút áo không thể uốn cong

chứng nhân còn tồn tại cho tội ác

từ những vùng sâu thẳm hiện lên trên bề mặt

đài tưởng niệm duy nhất trên nấm mồ của họ

 

chúng làm chứng Thượng đế sẽ tính sổ

và sẽ xót thương họ

nhưng làm sao họ còn sống lại được

họ đã trở thành đất trồng cấy

 

con chim lướt qua đám mây trôi nổi

chiếc lá rơi cây thục quỳ nẩy mầm

im lặng lượn lờ trên những đỉnh cao

rừng Smolensk phủ sương mù

 

chỉ có những chiếc nút áo không thể uốn cong

dàn đồng ca câm nín tiếng nói mãnh liệt

chỉ có những chiếc nút áo không thể uốn cong

những chiếc nút của áo ngắn và đai da

 

 

 

 

Bởi anh là vua còn tôi chỉ là ông hoàng

không có đất cùng với những người đã đặt tin cẩn nơi tôi ban đêm tôi lang thang

không ngủ

 

Anh, anh là vua và anh nhìn tôi với tình bằng hữu

và với sự lo ngại – tôi còn có thế lang thang bao lâu nữa

trên thế giới

 

– Còn lâu Yehuda ạ             Tới mãi chung cuộc

 

Ngay những cử chỉ của chúng ta cũng khác nhau – cử chỉ thanh nhã cử chỉ khinh khi

cử chỉ hiểu biết

– Tôi không đòi hỏi anh gì hết chỉ trừ hiểu biết

 

Tôi thiếp đi bên đống lửa ngoài trời nắm tay tôi đặt dưới đầu

khi đêm phá tán xong bầy chó hú và trên những ngọn núi bước

đám lính canh

 

 

 

 

 

1

 

Người ta bảo –

rằng nghệ thuật là một tấm gương

dạo chơi trên đường

 

nó trung thực phản ánh thực tại

tấm gương kỳ dị có hai chân này

 

và bởi thế chúng ta biết rõ

những nơi dơ dáy của Apulée*

Luân-đôn Thời Trung cổ

những khoảng đất không canh tác của Don Quichotte

những chuyến đi đầy tình cảm

và những chuyến du hành trong sâu thẳm rừng rú

 

đôi khi nghệ thuật phản ánh những ảo ảnh

một hồng đông Bắc cực

những ngất ngây của những kẻ được kích thích

những yến tiệc của thần linh

những vực thẳm

 

nó cũng đấu tranh chống lại lịch sử

với những may rủi khác nhau

 

nó mưu toan thuần hóa lịch sử

đem lại cho lịch sử một ý nghĩa nhân đạo

 

bởi đó có những vũ điệu ba-lê

những ban hòa tấu

những bức tranh như sống động

những cuốn tiểu thuyết rất phức tạp

những bài thơ

 

      trong một tấm khung thiếp vàng nặng nề

      Léonidas** xuất huyết màu son thắm

 

      dàn đồng ca trong đại nhạc kịch của Beethoven

      ca ngợi tự do một cách đầy tin tưởng

 

      Ông Hoàng bị thương trong trận chiến ở sông Moskova

      ngã xuống đất hoài

      không thôi

 

      nghệ thuật ra sức biến thành cao quý

      kéo lên tới một mức cao hơn

      bằng tiếng ca điệu vũ lời nói

 

 

2

 

này đây một điệu vũ ba-lê

 

Svetlana sur les pointes***

vút lên không

và lơ lửng thật lâu như một áng mây bằng tuyn

được nâng đỡ với những tiếng thở dài thán phục

 

tất cả chuyện này xảy ra trong lâu đài mùa đông

ngục thất đời xưa của gánh xiếc

mới hôm qua còn đen đặc những người

được triệu tới để tận diệt

 

vũ điệu ba-lê trên đá băng –

những cuộc trở về muôn thủa

cái vòng mở ra

khép lại

 

đôi song ca thông thường nạn nhân và tay đao phủ

người thiếu nữ cuối cùng của dòng họ Romanov

khiêu vũ với một chàng tchékiste**** đẹp trai

 

rạp xiếc –

 

những tiếng chuông nhỏ

 

đáy cùng không khí

 

nhà làm xảo thuật Nieizvestnyi

trong diễn mục của ông

những con thú vừa bước vào

những con thú (đứng ngoài vòng chính trị) 

 

công chúng vỗ tay

như theo thói quen vì sợ

và bởi vì ấy là điều – không thể được

 

những con sư tử biển buồn chán một cách hiển nhiên

 

những con gấu Bắc cực đem lai chút hơi ấm của con người

 

 

 

 

 

1

 

Ông Cogito

lâu lâu lại lật giở

những quyển nhật chú bỏ túi

cũ

 

lúc đó ông chuẩn bị

như trên một con tàu trắng lớn

ở thời quá khứ đã xác định

 

ở giới hạn xa xăm của chân trời

của con người không sao hiểu được của ông

 

      ông tự thấy chính mình

      trên cái nền xa xôi

      của một bức tranh tăm tối

 

Ông Cogito

có cảm giác

như lúc ấy đang gặp

một người nào đó chết đã từ lâu

hay đang tò mò đọc

nhật ký riêng tư của ai đó

 

không khoan khoái gì ông nhận thấy

cái tất yếu khôn nguôi của những lần trái đất xoay vần

sự kế tục của các mùa

tiếng tích tắc đồng hồ thật tàn nhẫn

 

và đường chấm chấm chấm

thoáng qua

của chính cuộc đời ông

 

vào ngày đáng ghi nhớ này

(ngày lễ của người ông yêu)

mặt trời mọc

đúng sáu giờ băm lăm

và lặn vào tám giờ hăm mốt

 

trong lúc đó kỷ niệm

về người thiếu nữ ấy

 

      thật mịt mờ

      loáng thoáng cái tên

      màu mắt

      những vết tàn nhang

      đôi bàn tay thon mịn

      tiếng cười của nàng

      đôi khi không đúng chỗ

 

      cuốn nhật chú cho ông hay một cách chính xác

      rằng trăng khi ấy là trăng khuyết

      đó là một điều đích xác

      nhưng nàng nàng là ai còn ông lúc đó

      và khu vườn và những trái anh đào

 

 

2

 

Những ghi chú cá nhân của ông

khiến Ông Cogito lo ngại

 

Aline.

Gặp gỡ Léopold.

Trình đơn xin thông hành.

 

nhưng khi xuống dưới thấp nữa

nơi những xó xỉnh của ý thức ông

ông Cogito

khám phá ra những tháng

không có lấy một ghi chú nào

nhỏ nhất

dẫu cũng tầm thường như

– đưa quần áo đi giặt

– mua tỏi tóc tiên

 

không một dấu hiệu nào

không một số điện thoại nào

không một địa chỉ nào

 

Ông Cogito biết

cái im lặng

bất tường này

có nghĩa gì

 

ông rành rẽ

trọng lượng

của những trang giấy

đui mù

đã nhạt màu

 

có lẽ ông đã có thể hủy cái trống rỗng này đi

ghi vào đó bất cứ cái gì

 

Ông Cogito

sùng kính bảo tồn

những cuốn sổ nhật chú màu xám-xanh

 

 

– như những đui đạn đã bắn

 

– như đồ thị của một căn bệnh phi lý

 

– như nhật ký của một cuộc tận hủy

 

 

 

1

 

Ở bên trên vịnh San Francisco – ánh sáng các vì sao

buổi sớm mai sương mù phân chia thế giới thành hai phần

và người ta không biết phần nào tốt hơn quan trọng hơn và phần nào không được tốt bằng

cả trong lúc thì thào người ta vẫn không có quyền nói rằng hai phần đều y hệt như nhau

 

 

2

 

Các thiên thần từ trời cao xuống

Alléluia

khi ông vạch

những chữ của ông

những chữ nghiêng

trong bầu xanh tan loãng

 

 

 

 

Trạm ngừng ROVIGO. Những liên tưởng mù mờ. Bi kịch của Goethe

hay ấy của Byron. Tôi đi qua Rovigo

cả bao lần và đúng vào cái lần thứ bao nhiêu ấy tôi đã hiểu

rằng ở cuốn địa lý bên trong tôi đó là một nơi

đặc biệt dẫu rằng cố nhiên là nó đã nhường vị thứ

cho Florence. Từ trước tới nay tôi không bao giờ đặt chân tới nó

và Rovigo bao giờ cũng lại gần hoặc lùi xa phía sau

 

Tôi lúc ấy sống bằng tình yêu đối với Altichiero

của tiểu giáo đường San Giorgio tại Padoue và đối với Ferrare

mà tôi yêu mến là vì nó nhắc tôi nhớ tới

thành phố quê hương của tôi đã bị cướp mắt**. Tôi đã sống như bị phân thây

giữa quá khứ và khoảnh khắc hiện tại

nhiều lần chịu khổ hình vì các nơi chốn và thời gian

 

Thế nhưng hạnh phúc đầy tin tưởng

rằng sự hy sinh sẽ không uổng phí

Rovigo không nổi bật vì một điều gì hết ấy là

một kiệt tác phẩm của sự tầm thường phố xá thẳng nhà cửa xấu

thế tuy nhiên trước khi tới thành phố hoặc sau khi rời (tùy tàu chạy)

một ngọn núi trồi lên từ đồng bằng – bị cắt ngang với một hầm đá đỏ

tựa một miếng thịt muối ngày lễ bao quanh bằng thứ cải lá quăn

và không có gì khác hết để làm vui hay buồn khiến con mắt phân vân

 

Vậy thời ấy là một thành phố của máu và của đá – giống như những thành phố khác

một thành phố mà hôm qua có ai đó đã chết có ai đó đã mất trí

có ai đó đã ho một cách tuyệt vọng suốt đêm

 

VỚI ÂM THANH CỦA NHỮNG TIẾNG CHUÔNG NÀO MÀ MI TRỖI DẬY, HỠI ROVIGO

 

Bị thu nhỏ vào một trạm ngừng vào một dấu phẩy vào một chữ bị gạch bỏ

chẳng là gì khác hơn là trạm tạm ngừng – arrivi – partenze***

 

vậy thời tại sao ta lại đang nghĩ tới mi

     Rovigo         Rovigo

 

 

ZBIGNIEW HERBERT (1924-1998) là một nhà thơ Ba-lan được biết tới nhiều trên thế giới. Ông cũng là kịch tác gia và tác giả những tùy bút về nghệ thuật. Bài đầu dịch từ Ô. Cogito, theo bản Anh văn của John và Bogdana Carpenter. Các bài sau dịch từ các tập thơ về cuối đời của Herbert và dựa theo bản Pháp văn của Jacques Burko trong Zbigniew Herbert, Élégie pour le départ suivi de Rovigo (nhà xuất bản Le Passeur-Cecofop, Nantes, Pháp, 2000). Ông Cogito là một “nhân vật” (có thể là chính tác giả) xuất hiện đều đều trên nhiều thi phẩm của Zbigniew Herbert. (ND)