_____________

TÁC PHẨM VĂN HỌC LỚN THÌ PHẢI ĐƠN GIẢN?

KJELL ESPMARK

(1930~)

Sự nổi dậy của Văn Chương Khó [kỳ 2]

Một tổng quan mang tính lịch sử

Để tiện cho cuộc thảo luận, chúng ta chúng ta có lẽ nên ôn lại để thấy mối tương quan tự nhiên như thế giữa hình thức và chất liệu đã bắt đầu như thế nào. Một lần nữa chúng ta trở về với Chủ Nghĩa Lãng Mạn. Chúng ta có thể trích August Willhelm Schlegel hay Coleridge, môn đệ của ông ta; mối tương quan ấy cũng có cùng một công thức đã từng được Goethe yêu thích: hình thức được quyết định bởi nội dung. Đối với các nhà thơ Lãng Mạn, ý tưởng này — ý tưởng về hình thức hữu cơ — đã là một công cụ hữu dụng để truất phế cái yêu cầu giả-cổ-điển về những hình thức tiền chế được kế thừa và những sự phân biệt thể loại. Một thế kỷ sau đó, ý tưởng giống như thế đã được lực lượng tiền vệ (avant-garde) Âu châu, dù họ là những nghệ sĩ của phái Biểu Hiện, Hình Tượng, hay Vị Lai, sử dụng như khí cụ để phá vỡ những luật tắc cố hữu về vần luật, ngôn từ hoa mỹ, và lối diễn tả hiện thực theo lý tính. Ở Đức, Lothar Schreyer đã tuyên bố: "Mỗi tác phẩm nghệ thuật có luật lệ riêng của nó." Và một nhà Biểu Hiện Thụy-điển còn trẻ như Pär Lagerkvist cũng đã có thể đưa ra một nhận định tương tự: "Tất nhiên, mô thức đề tài quyết định tính cách của hình thức." Những mệnh đề như thế tương đồng với giả thuyết của Eliot, biện hộ cho việc sử dụng hình thức phức tạp và gây shock như cách diễn tả trung thực của một kinh nghiệm đời sống hiện đại phức tạp và thống khổ.

Tại sao họ đã không thể áp dụng một lối tiếp cận thực dụng đối với vấn đề này, chẳng hạn, tại sao không cho rằng cái kinh nghiệm phức tạp của đời sống hiện đại đòi hỏi một cấu trúc được giản dị hoá để dễ dàng truyền đạt đến độc giả, một ứng dụng mang tính giáo huấn để bảo đảm sự lĩnh hội tốt hơn từ quần chúng rộng rãi? Ở đây, một nguyên tắc khác của Chủ Nghĩa Lãng Mạn lại trồi lên, đòi hỏi tác phẩm thể hiện tính trung thực. Cái xung động thi tính phải được tôn trọng, bất kể nó xuất phát từ một nguyên uỷ thiêng liêng hay nó là một ánh chớp từ thiên tài của cá nhân tác giả. "Echt" — 'trung thực' hay 'thành tín' — là một chữ cốt lõi trong Chủ Nghĩa Lãng Mạn và vẫn còn như thế cho đến Chủ Nghĩa Hậu Hiện Đại. Khi Breton loại trừ bất cứ ai cố gắng sửa chữa hay uốn nắn những thông điệp từ cõi vô danh, ông đã đứng vào cùng một hàng ngũ ấy. Và Tomas Tranströmer cũng thế khi, trong một bức thư trước đó, ông đã nói đến một hình ảnh mà sau này đã biến thành một bài thơ trong The Journey's Formulae, bắt đầu bằng câu: "Một âm thanh thầm thì của những giọng nói sau lưng người đi cày." Ông cảm thấy mình đang đối diện một sự bí ẩn và tự hỏi: "Làm sao tôi có thể mang cảnh ấy vào trang giấy mà không thêm thắt chữ nghĩa của riêng tôi (không nói dối)?" Sự tôn trọng những giọng nói và những hình ảnh của khoảnh khắc cảm hứng đã đeo đuổi theo nhà thơ từ thời Phục Hưng đến bây giờ, nhắc nhở anh ta đừng uốn nắn cái thông điệp, bất kể anh ta muốn được đại chúng hưởng ứng đến đâu chăng nữa.

Có một thành tố đặc thù trong điều này, giải thích tại sao người cầm bút thậm chí đã chẳng bị cám dỗ để tự điều chỉnh cho văn bản của mình thích hợp với những gì mà anh ta dự tưởng độc giả sẽ mong đợi. Và tôi gọi đó là cái chết của chủ nghĩa giáo huấn trong văn chương nghiêm trọng. Thậm chí chúng ta có thể chỉ ra niên biểu cho cái chết của nó, đó là năm ra đời của Les Fleurs du Mal và Madame Bovary. Năm 1875 đã tống cổ anh thầy giáo ra khỏi thơ và, cùng lúc, tống cổ ra anh ta khỏi cả nghệ thuật tự sự.

Đã đăng: