Vị cựu chủ đất nước ngước nhìn bầu trời tháng tám. Khẽ rùng mình. Những đoạn khúc cũ, xám ngắt, hiện lên trong trí. Một lần nữa, anh tự nhủ, rằng trở lại lần này chỉ cốt tìm chút bóng hình rơi sót giữa đằng đẵng tháng năm. Những tháng năm có hình thù của giấc mộng đại lãn. Khí phách ngang tàng. Và pha chút kỳ hồ lang bạt. Chúa của một cõi. Một thuở đi giữa đất trời. Em yêu bước chân ngang dọc của một vị chúa tể đất nước. Người con gái nói. Dưới chân núi Voi Nằm. Vào một đêm tháng tám. Có mưa thu. Và cuộc tình thế kỷ. Hoài vọng theo dấu tro than.

Em. Mấy trăm năm loã lồ xương thịt trong đất. Vẫn chẳng nhoà phai dấu tích đêm mưa thu tháng tám.

Vị cựu chủ đất nước ngước nhìn núi Voi Nằm. Chấp choáng một miền ký ức. Một đêm mưa thu hay nghìn đêm mưa thu, cũng thế, khi người con gái đã nhận ra bước chân người bước qua cuộc đời mình. Tình yêu đã đọng thành ngọc bích kim cương. Tháng năm chẳng làm gì được ngọc bích kim cương.

Em. Mấy trăm năm xương thịt rã tan trong đất. Nhưng tận cùng tâm tưởng của ta núi Voi Nằm đã thành miền cổ tích. Ta vẫn nhìn thấy em, từng ngày, giữa đêm mùa thu cổ tích.

Đám con cháu của đám lưu dân ngày ấy nay có kẻ sắp về với đất. Anh vẫn tự nhủ, trở lại lần này chẳng mong hỏi han ai. Nhưng bỗng có kẻ nhìn thấy khách lạ mặc áo gấm cũ đi ngựa vào làng thì nhớ chuyện xưa. Nghe nói xưa có vị chúa tể đất nước mặc áo gấm cũ đi qui dân lập ấp đi tới làng này thì ở lại với người con gái ấy. Bỗng có kẻ nói ra chuyện ấy. Chuyện cũ ngấm trong non nước. Ngấm trong mối u hoài. Những thế kỷ trôi đi trong lặng lẽ sử sách. Có ai lại đi nhắc trong sử sách chuyện tình của vị chủ tể đất nước. Nhưng thời gian chẳng phải kẻ vô tình để cho quên đi chuyện người con gái trồng rau sắn dưới chân núi Voi Nằm.

Em. Mấy trăm năm mộng đế vương rã thành tro bụi. Ngoảnh lại cơ đồ, chín đời chúa, một thuở trời nam. Gươm đao hừng hực một thuở giữa cõi trời nam. Gươm đao là để thu giang san về một mối. Ta kẻ mở ra mộng đế vương ta làm nát cả cỏ cây, làm nát cả một nòi giống. Mấy trăm năm hình hài ở yên trong đất. Nay bỗng nghe có kẻ nhắc chuyện người con gái trồng rau sắn.

Sông nước cũng chẳng phải kẻ vô tình. Anh vẫn tự nhủ, trở lại lần này cốt để nhìn lại dòng sông chảy về từ phía cội nguồn của tình yêu. Dòng sông định mệnh chảy về phía của gặp gỡ. Xuôi dòng sông định mệnh anh đã nhìn thấy rau sắn trời nam. Vào một đêm tháng tám mưa thu anh đã nhìn thấy người con gái ấy dưới chân núi Voi Nằm.

Sao lại trồng rau sắn trong đêm. Ta hỏi. Đêm nằm lại nơi chân núi là để ngăn lại bước chân lũ nai lũ thỏ trên rừng. Em thưa. Và đêm lại mở ra một cuộc khác. Một cuộc nhân sinh càn khôn gõ nhịp. Chẳng có lũ thú nào phá phách rau sắn. Nhưng đêm chẳng bình yên. Bởi đêm ấy ta đã làm khuấy động trái tim vốn bình yên của em.

Cột ngựa nơi đầu làng, vị cựu chủ đất nước lặng lẽ đi vào làng với niềm u hoài lận đận. Biết đâu trong số con cháu của đám lưu dân ngày ấy có giọt máu lận đận của anh. Biết đâu. Anh tự nhủ. Và lặng lẽ bước vào làng. Chửa đi đã nghe xa lắc trong lòng. Bài hát của những kẻ bỏ nơi chôn nhau cắt rốn theo vị cựu chủ đất nước qui tụ dưới bầu trời phương nam ngày ấy. Như ngày ấy chỉ qui dân lập ấp, đừng mở việc binh đao, thì nay nhẹ lòng biết bao. Vị cựu chủ đất nước nhớ chuyện cũ. Thở dài. Những người cũ nơi ngôi làng cũ hết thảy đã về với đất. Ai trong số những kẻ anh nhìn thấy hôm nay đang mang trong mình giọt máu chung của anh và người con gái ấy.

Em nói em yêu bước chân ngang dọc của một vị chúa tể đất nước. Và ta đã ra đi vào một ngày cuối thu. Mùa thu như chốn hẹn hò định mệnh. Ta đến và đi trong mỗi một mùa thu. Ta đi. Và để lại cho em giọt máu.

Vị cựu chủ đất nước nhìn đám con cháu của đám lưu dân ngày ấy. Thở dài. Ngày ấy thì mộng cơ đồ mở ra việc binh đao, làm nát hết cỏ cây. Ngày ấy là việc binh đao. Còn nay là việc trị nước. Nay thì đám quan quân trị nước xằng bậy, làm nát hết cả đất nước. Mà đám con cháu của đám lưu dân ngày ấy thì chỉ việc lặng im trồng rau sắn dưới chân núi Voi Nằm. Không nói, không phải vì không biết. Mà vì sợ gông cùm. Thành ra kẻ trị nước cứ việc lừa dối đám ngu dân, tiếp tục làm điều xằng bậy. Thành ra đám ngu dân cũng phải lừa dối kẻ trị nước bằng lặng im, để sống. Thành ra lừa dối thành gương mặt xóm làng giữa thế kỷ của trí tuệ con người.

Em. Mấy trăm năm loã lồ xương thịt trong đất. Nay trở lại chốn xưa lại thấy loã lồ những dối lừa tàn tệ.