Anh Rob nói: ‘Theo tôi thì bà Son mau quên nhất. Vừa nói ra khỏi miệng thì vài phút sau bà đã quên mất.’

Bà Timmerman nói: ‘Có lúc, chúng tôi cũng tự hỏi ai là người mau quên nhất. Thật ra, đó là một trò chơi vô nghĩa, lạt lẽo. Chúng tôi không có đủ trí nhớ để mà so sánh. So sánh là trò chơi của tư tưởng. Do so sánh mà ý niệm phát sinh.’

Ông Schneider nói với tôi: ‘Cậu có để ý không; tại Hà Lan người ta không xếp hạng cho học sinh, sinh viên. Ở đây, người ta không thích những người nổi bật, tự cho mình là hay nhất, giỏi nhất. Chỉ có những xã hội lạc hậu mới khuyến khích người ta trở thành hay nhất. Và cũng chỉ ở nơi những cộng đồng chậm tiến, người ta mới tôn sùng, hâm mộ những người giỏi nhất. Hay nhất, giỏi nhất hoặc đúng nhất là những ý niệm được gầy dựng trên sự si mê, sai lầm.’

Bà Brouwer gật đầu: ‘Tôi đồng ý. Ở đây, chúng ta dùng nhiều thời gian và tiền bạc để nâng đỡ những người yếu kém, và cần được quan tâm.’

Ông Schneider nói tiếp: ‘Các nhà đạo đức, mỗi người tự gầy dựng cho mình một giáo hội. Không ai chịu thua ai, nhường nhịn ai cả. Trong thâm tâm, mỗi người tự cho mình là thông minh nhất, sáng suốt nhất. Và học trò của họ, luôn cho thầy mình là số một, là vuợt lên trên hết tất cả những nhà tư tưởng khác. Đó là một môi trường lạc hậu, đầy si mê, mặc cảm và tự ti.’

Bà Timmerman góp ý: ‘Mặc cảm cũng do so sánh mà có.’

Ông Schneider cười: ‘Bà nói đúng. Con người sinh ra đã có tự do. Không phải do ai mà mình đạt được sự tự do. Tôn sùng một lãnh tụ, tìm cầu một nhà hướng đạo để đưa mình tới một nơi chốn có tự do và hạnh phúc là thái độ, thói quen của con người sống trong môi trường lạc hậu. Con người phải tập tin vào chính mình. Tự do, hạnh phúc, hiểu biết, tình thương... đều phải được tìm ở nơi chính mình. Đi tìm những cái đó nơi một người khác, ta sẽ bị lợi dụng. Chúng ta đừng bao giờ đi tìm cái nhất, dù là tốt nhất, giỏi nhất, rộng lượng nhất hay từ bi nhất, để mà nương tựa. Khi những ý niệm sai lầm về cái nhất biến mất rồi, thì sự sống sẽ hiện hình, nguyên vẹn, mới tinh, và rất đẹp.’