Năm 1995, về thăm bạn bè ở Saigon, tôi có ghé một toà nhà chung cư trên đường Cao Thắng tìm cách thăm một người bạn cũ là hoạ sĩ Thanh Long.

Một thời lui tới khá thường xuyên với bạn, biết đôi chút về phong cách xuề xoà chân chất của bạn, lối ăn nói hiền hoà mà bộc trực, thú thật tôi không hề biết tên họ của Thanh Long. Không biết, vì một lý do khá đơn giản, nhưng đến nay nghiệm ra thì có thể nói là khá tàn nhẫn: không nghe thấy ai nói về anh. Xa Saigon đến nay đã gần mười lăm năm, tôi có thể không có dịp đọc hết sách báo bên nhà. Không biết khép nép trong những trang sách viết về các hoạt động hay lịch sử nghệ thuật nước nhà, hay ít ra trong những trang “index”, có một chỗ nào, có ai dành năm ba dòng cho chàng thanh niên nam bộ Thanh Long?

Năm 1995 tôi không gặp được Thanh Long. Tháng Năm 2005 tôi lại về Saigon, lại hỏi thăm Thanh Long, và được biết anh đã qua đời. Tin tức hình như chỉ dành cho các quan lớn và các nghệ sĩ có tiền, trong tình trạng sức khoẻ rầy rà tôi không kéo cái chân đi hỏi thăm rõ hơn được, để biết chắc là người bạn quí không còn để mà thăm viếng, tôi lại chịu thua một lần nữa.

Về Mỹ, trong lúc “sinh hoạt” với mớ giấy tờ cũ, tôi bỗng bắt gặp vô số những Thanh Long trong đời mình: một phác thảo tranh Kim Trọng Thúy Kiều, một bộ tranh Kiều cách điệu cắt đóng thành tập bằng tay cẩn thận, bìa gấp trước ghi “Kính tặng nhà thơ lớn Việt Nam Nguyễn Du 1765-1820”, bìa gấp sau ghi “vẽ xong ngày 17.II.1973 tại Hà Nội Việt Nam”, một tranh vẽ trâu cách điệu, một bộ 20 tranh gà trên giấy thường vẽ năm Tân Dậu 1981, năm bảy tranh gà lẻ tẻ, rất bay bướm, vài tấm mẹ cho con bú, một tranh vẽ trâu năm Ất Sửu, tất cả do bạn cho, một bộ tranh sơn mài bốn mùa anh chị Nguyễn Ngọc Lan / Thanh Vân tặng trong lễ Bạc, một tranh sơn mài cẩn trứng vẽ Phật Bà...

Tôi nghĩ đến chàng thanh niên Nam Bộ tập kết ra Bắc năm 54, học trường Mỹ Nghệ ở Hà Nội, không có đủ tiền để mua giấy hay bố vẽ nên phải “xoá” trắng những trang báo Nhân Dân rồi vẽ lên, một hôm xách cái túi đi vẽ thực tế dài ngày ở các nông thôn miền Bắc, gặp một thôn nữ là chị Thanh Long ngày nay và bị cú sét ái tình, rồi sau đó nghe kể là đã kéo nhau “tạm trú” dài hạn dưới chân cầu thang một chung cư đâu đó ở thủ đô – cho đến ngày... giải phóng.

Các bạn trẻ hoạ sĩ của Saigon sau 75 công tác tại chi nhánh Xưởng phim Hoạt hình chắc có biết Thanh Long, biết như một anh chàng ngồi ghế giám đốc “tạm thời” trước khi Nhà nước kịp thời “bố trí” một “Ông Giàm đốc” thật sự cho cơ sở này.

Nghĩ đến một người bạn hiền, và cứ băn khoăn ân hận mãi cái kiểu “về nhà” của mình: về, nhưng không gặp được hết những người muốn gặp...