Trong bài phóng sự, Irina Tushintseva trở lại với các lễ hội tại Warsaw nhân dịp kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Frederic Chopin. Đêm qua Ivo Pogorelich đã trình diễn tại khán phòng Warsaw Philharmonic. Đối với những người quen thuộc lịch sử nghệ thuật piano trong 3 thập niên cuối của thế kỷ 20, cái tên này tự nói lên chính mình. Ông là một nghệ sĩ piano khác thường, với tác phong đôi khi có vẻ kỳ lạ, còn lối chơi đàn thì hoặc là thần tiên hoặc là một sự nhạo báng truyền thống. Thái độ đối với Ivo Pogorelich không có sự trung dung. Hoặc say sưa thán phục, hoặc từ chối tuyệt đối. Số phận của Ivo Pogorelich là những năm học tại Nhạc viện Moscow, là một vụ xì-căng-đan tại cuộc thi Chopin lần thứ 10, khi người ta loại ông khỏi vòng chung kết của cuộc thi, và Martha Argerich đã bỏ hội đồng giám khảo để phản đối. Đó là 11 năm im hơi lặng tiếng sau khi vợ ông qua đời vào năm 1996. Cuối cùng, ông đã quay trở lại sân khấu vào ngày 23 tháng 2 vừa qua, chơi concerto No 2 của Chopin.

Sau buổi diễn, đặc phái viên Irina Tushintseva của chúng tôi đã nói chuyện được với Ivo Pogorelich. Dưới đây là trích đoạn của cuộc phỏng vấn này.

Thưa ngài Pogorelich, Ngài từng tốt nghiệp Nhạc viện Moscow. Vì sao Ngài đã không trở lại thăm Nhạc viện sau khi rời khỏi nước Nga?

Lý do là vì, trong thời tôi học ở đó, Nhạc viện Moscow chẳng khác gì một cái cối xay thịt đối với các tài năng. Chính quyền thì toàn mật vụ,[1] các giáo sư thì tham nhũng. Tôi được xếp vào lớp của hai học trò Neuhaus.[2] Một trong những người thầy đầu tiên của tôi ở Moscow, Evgeny Mikhailovich Timakin, từng nói nhạc công cần tới các buổi hòa nhạc không chỉ để nghe xem phải chơi đàn như thế nào, mà còn để nghe xem không nên chơi như thế nào. Bởi vậy, tôi có thể mô tả những năm học ở Nhạc viện như khoảng thời gian 5 năm tôi đã nghe để hiểu mình không nên chơi đàn như thế nào. Tôi thuộc trường phái piano Tây Âu – Nga có gốc rễ từ St Petersburg.

Ý Ngài muốn nói Ngài là người thừa kế trường phái piano của Liszt?

Theo trực hệ sư phạm “thầy – trò”, học trò sau đó trở thành thầy, nối tiếp nhau v.v. thì tôi là đời thứ 7 tính từ Beethoven và thứ 5 từ Liszt. Trong lối chơi của tôi, Cô có thể thấy các yếu tố trong sáng tạo của cả hai nhà soạn nhạc này.

Những yếu tố nào vậy?

Cách ứng xử với đàn piano có hai mặt. Đàn piano cũng giống như một dàn nhạc, nhưng do Beethoven yêu giọng nói của con người hơn tất cả, đàn piano có nhiệm vụ mô tả, dưới ngón tay của nhạc công, hơi thở của tiếng nói con người. Cô có thể thấy chương hai của các sonata là aria theo phương pháp bel canto. Liszt, xuất thân là người Hungary, đã đổ thêm dầu vào lửa, giải phóng phím đàn, khẳng định rằng ông đã thừa hưởng từ Beethoven, và đã truyền lại cho đời sau mạnh mẽ đến nỗi tôi có thể hoàn toàn tự tin để nói rằng, ngay cả tới ngày hôm nay, chơi Chopin theo kiểu Chopin thật sự yếu kém hơn rất nhiều so với những cách trình bày do trường phái của Liszt đã truyền đạt lại.

Có nghĩa là hôm qua chúng ta đã được nghe phong cách “phi Chopin” trong trình diễn concerto?

Không, Cô đã nghe một tác phẩm thuần túy của tác giả. Chính bản thân Chopin, khi biểu diễn ra mắt ở Warsaw, đã nói: “Đừng nghe tôi, mà hãy nghe âm nhạc của tôi.”

Liệu Ngài có một “công thức” của lối chơi tài năng?

Công thức rất đơn giản. Hãy làm việc của mình, đừng quá háo danh để rồi khổ như Maria Callas. Thực sự là khó mà cạnh tranh với kim cương của Soraya hay của Farah Diba, nhưng bà ấy thích thế.[3] Bà ấy đã sa ngã như một nghệ sĩ và đã hủy hoại tài năng của mình. Nghệ sĩ phải siêng năng, phải biết đánh giá cao công việc của mình. Đó là những gì tôi làm.

Gidon Kremer [4] hình như có lần nói về Ngài rằng có “hội chứng Ivo Pogorelich” – tạo hiệu ứng, gây ấn tượng, làm thính giả kinh ngạc. Có phải thế thật không?

Tôi không nhận xét về những nhận xét của các đồng nghiệp.

Đơn giản là Ngài bỏ chúng ngoài tai?

Không, tôi không nhận thấy chúng. Tôi không có thời gian. Tôi là người rất bận rộn.

Ngài cảm thấy thế nào khi diễn tấu với dàn nhạc? Nói chính xác hơn, Ngài làm việc với dàn nhạc như thế nào, bởi vì Ngài thường có những cách diễn xuất bất ngờ, còn dàn nhạc là một cơ cấu rất bảo thủ và có sức ỳ lớn?

Dàn nhạc trong buổi tập hoặc buổi hòa nhạc là một chuyện, còn ở nhà lại là chuyện khác. Các nhạc công trong dàn nhạc phải tập luyện. Đa số họ không tập luyện.

Ngài đánh giá trình độ chuyện nghiệp của dàn nhạc “Sinfonia Varsovia” tối qua chơi thế nào?

Tôi hài lòng vì thái độ của họ.

Trong cuộc sống cái gì giúp Ngài hiểu âm nhạc và các bản nhạc được tốt hơn? Có thể là thơ phú hay văn chương chăng? Ngài coi trọng cái gì hơn?

Xuất thân. Bên mẹ tôi là từ Đế chế Ottoman, văn hóa phương Tây thông qua cha tôi. Sau đó, sự lựa chọn đúng trong cuộc đời. Giả sử Chopin không gặp George Sand, thì số trang sách ngớ ngẩn của bà ta sẽ ít đi, còn số châu báu của nhà soạn nhạc này để lại sẽ nhiều hơn. Trong cuộc sống, cần phải biết lựa chọn đúng ...

*

Buổi hoà nhạc của Ivo Pogorelich ở Warsaw đã được tính toán ngay từ đầu như một thử nghiệm. Các nhà tổ chức đã cố tình sắp xếp gần như đối chọi nhau trong hai đêm liên tiếp không chỉ diễn cùng một tác phẩm của Chopin, concerto số 2, mà còn cả hai nghệ sĩ hoàn toàn khác nhau là Rafał Blechacz[5] và Ivo Pogorelich, để công chúng được quyền lựa chọn. Chopin của Blechacz truyền thống, xúc động, rực rỡ, luôn luôn dễ tiếp thu, dễ chịu và u buồn. Chỉ có điều, với cách tiếp cận này, bạn thấy ngạc nhiên làm thế nào mà một người như Chopin lại có thể trở thành sứ giả nghệ thuật của cả nước, ngay cả nếu như cả đời ông chỉ sáng tác có polonaises và mazurkas thôi. Té ra rằng còn có một Chopin khác – Chopin của Ivo Pogorelich – vượt ra ngoài những gì được phép và vượt ra ngoài các quy ước, một Chopin táo bạo, đầy nghị lực, bí ẩn, quyến rũ nhưng đồng thời cũng nguy hiểm như một liều ma túy. Và, nếu bằng cách đẩy hai nghệ sĩ piano đối mặt nhau, các nhà tổ chức lễ hội muốn tạo ra hai thế giới âm nhạc hoàn toàn khác nhau, nhưng lại có cùng một cái tên là Chopin, thì bằng cách này họ đã thành công.

____________________

Chú giải của người dịch:

[1]Nguyên văn: KGB (КГБ) – từ viết tắt của Комитет государственной безопасности (Ủy ban An ninh Quốc gia) – cơ quan đầu não về an ninh nội vụ, tình báo và mật vụ của Liên Xô (1954–1991).

[2]Heinrich Neuhaus (1888–1964) – nghệ sĩ và nhà sư phạm piano nổi tiếng của Liên Xô, gốc Đức, giáo sư Nhạc viện Moscow, tác giả cuốn sách “Nghệ thuật chơi piano” (1958). Các danh cầm piano như Y. Zak, S. Richter, E. Gilels, v.v. đều từng là học trò của ông. Con trai ông, Stanislav Neuhaus, và cháu nội ông, Stanislav Bunin (giải nhất cuộc thi piano quốc tế Frederic Chopin lần thứ 11, năm 1985), cũng là hai danh cầm piano.

[3]Danh ca opera Maria Callas (1923 – 1977) từng có quan hệ tình ái với tỉ phú Aristotle Onassis từ năm 1957, và vẫn tiếp tục quan hệ ngay cả sau khi ông này đã cưới Jacqueline Kennedy – cựu đệ nhất phu nhân Hoa Kỳ. Pogorelich muốn ví sự cạnh tranh không cân xứng giữa Maria Callas và Jacqueline Kennedy cũng tương tự như sự cạnh tranh giữa công chúa Soraya Esfandairy – vợ hai - và hoàng hậu Farah Diba – vợ ba của quốc vương Iran Mohammad Reza Saha Pahalavi (1919-1980).

[4]Gidon Kremer (1947~) – nghệ sĩ violin và nhạc trưởng người Latvia, giải nhất violin cuộc thi âm nhạc Tchaikovsky năm 1970, bỏ Liên Xô năm 1980 sang sống tại Đức.

[5]Rafał Blechacz (1985~) – nghệ sĩ piano Ba Lan, đoạt giải nhất cuộc thi piano quốc tế Frederic Chopin lần thứ 15 (2005).

-----------------------

Các bài liên quan: