Thưa anh Nguyễn Tôn Hiệt,

Có thể anh không sống ở Việt Nam nhưng chắc anh cũng biết rõ không khí chính trị hết sức ngột ngạt, căng thẳng ở trong nước (dưới chế độ cộng sản) trong thời kỳ “bao cấp”. Đến khi có chính sách mở cửa, đổi mới, không khí này có được giảm bớt đi đôi chút. Tất cả mọi người dân (miền Bắc từ sau 1954 và cả nước từ sau 1975) đều không có bất cứ sự lựa chọn nào khác ngoài việc thoả hiệp với thể chế, với chính quyền. Chỉ cần có một chút biểu hiện không đồng tình với chính sách, thực hiện sai đường lối của đảng, hoặc thiếu kính trọng lãnh tụ thôi, lập tức người đó sẽ bị “hỏi thăm”, thậm chí phải trả một giá đắt cho cả cuộc đời. Tôi có thể kể ra vô số ví dụ, nhưng thiết nghĩ điều đó không cần thiết. Người dân đen còn như vậy, huống hồ là các văn nghệ sĩ, những người của công chúng. Chỉ cần họ phát ngôn vu vơ ở đâu đó một điều nào đó không được hợp nhĩ các “lãnh đạo” là cũng đủ lôi thôi rồi. Nếu điều này lại được viết thành văn bản, được công bố trên một phương tiện thông tin đại chúng thì nó sẽ trở thành một tội tày trời. Và nếu như nó còn được đưa vào một tác phẩm nghệ thuật, dù chỉ là một hình tượng ẩn dụ, một chi tiết nhỏ, thì ôi thôi, chắc chắn kết cục sẽ là một thảm hoạ đối với người nghệ sĩ. Rất nhiều vụ án văn nghệ - chính trị, mà điển hình vụ Nhân Văn – Giai Phẩm cùng số phận của rất nhiều văn nghệ sĩ tên tuổi đã chứng minh điều đó.

Trong bối cảnh như vậy, anh đòi hỏi Trịnh Công Sơn, một nhạc sĩ nổi tiếng trong “chế độ cũ”, phải có thái độ phản kháng lại chính quyền ư? Anh muốn ông phải công khai xót thương những người phải bỏ xứ, bị lùa đi kinh tế mới, bị đói khổ, bất công ư? Và muốn được coi là “có tình người”, chắc ông phải cho ra đời một tập ca khúc nói lên tiếng nói của “vô số gia đình có những người cha, người chồng, người con bị bắt bớ, giam cầm, hành hạ, thủ tiêu”? Anh đã không tiếc lời mạt sát ông khi ông không có thái độ hận thù, căm ghét “cái ác” như anh mong muốn. Để làm được điều đó, Trịnh Công Sơn chỉ có một cách là ra khỏi đất nước. Nếu ông sống ở Mỹ, Pháp, Úc hay Canada thì chắc ông đã dễ dàng thoả mãn được những tiêu chí về tình người của anh.

Khi nói về bài hát “Em ở nông trường, em ra biên giới”, anh đã so sánh với thái độ “phản chiến” của Trịnh Công Sơn trước 1975. Đây là một sự so sánh hết sức khập khiễng. Tính chất, mục đích và qui mô của hai cuộc chiến này hoàn toàn khác nhau. Một đằng là “nội chiến” nồi da xáo thịt, huynh đệ tương tàn. Một đằng là chiến dịch phản công chống ngoại xâm. Chắc anh thừa biết nguyên nhân của chiến tranh biên giới Tây Nam là do quân Khmer Đỏ đánh chiếm và hành quyết hơn 500 dân thường ở đảo Thổ Chu, sau đó đánh chiếm một vùng lớn của tỉnh An Giang, giết hại hàng ngàn dân thường. Nếu bây giờ ở Việt Nam nổ ra một cuộc chiến chống Trung Quốc để đòi lại Trường Sa, Hoàng Sa, chắc các anh cũng sẽ sáng tác những tác phẩm động viên, ca ngợi những người lính ra mặt trận đó.

Về bức thư gửi Joan Baez, tôi thấy anh hơi tốn công sức để phân tích một bức thư... không được gửi. Hơn nữa, nó lại chỉ được vài tờ báo của đảng cộng sản trích dẫn một cách có chọn lọc, để phục vụ một mục đích tuyên truyền chính trị.

Nhưng dù sao, khi đọc lại bức thư bị cắt xén kia, nghe lại những giai điệu của “Em còn nhớ hay em đã quên”, “Em ở nông trường, em ra biên giới”, tôi vẫn thấy toát lên nhiều tình người hơn là đọc bài viết của anh, mà ở đó, anh muốn dạy cho Trịnh Công Sơn một bài học về tình người.

--------------

Bài liên hệ: