Thông điệp trong tranh của Phạm Huy Thông liệu có nhàm không?[*]

Tôi băn khoăn về điều này bởi lẽ, đối với những người quan tâm đến thời cuộc, những thông điệp mà Thông gửi gắm qua tranh thì không mới, nhưng vẫn luôn được chờ đợi. Bởi lẽ tôi thực sự bị ấn tượng khi xem tranh của Phạm Huy Thông giữa mùa hè ngột ngạt của Hà Nội. Lâu lắm rồi Trung tâm ngôn ngữ và văn minh Pháp (l’Espace) mới có một cuộc triển lãm tranh không “hiền lành” và “bằng phẳng”. Buổi lễ ra mắt chật kín người xem, cả người Việt lẫn người ngoại quốc. Điều đó cũng khá dễ hiểu với một triển lãm tranh có tính “engagé” (bày tỏ thái độ chính trị rõ rệt) cao, hiện tượng có thể nói là khá hiếm ở thủ đô. Nhưng điều khó hiểu là tại sao vẫn có một vài người, trong đó có cả khách du lịch nước ngoài tò mò ngó qua rồi lặng lẽ bỏ đi. Tôi tạm đặt ra một giả thiết: hoặc là tranh của Thông “nhàm” đối với họ, hoặc là họ thực sự thờ ơ với thời cuộc ở Việt Nam.

Triển lãm tranh mang tên Cập nhật / Mise à jour là một sự giễu nhại khá thông minh những bức tranh dân gian của dòng tranh Đông Hồ. “Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong / Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp” khi xưa là thế, mà ngày nay, để “cập nhật”, Phạm Huy Thông đã tái hiện bằng những nét vẽ thông minh nhằm giễu nhại nền văn hoá đã trở thành công cụ: một đàn lợn mang loa trên mõm tạo thành một dàn loa Hi-end Surround 5.1:

Hi-end Surround 5.1

Nông dân bán trâu vì mất đất:

Buffalo for Sale (Bán trâu)

Tinh thần “huy động sức dân tại chỗ” được lãnh đạo nhắc nhở trong những ngày lũ lụt ở Hà Nội... Trên phần nền của bức tranh The Flood” (Trận lụt), có ghi những hàng chữ:

The Flood (Trận lụt)

Tankborghini

Ở phần sắp đặt (installation), Thông cũng cập nhật những hình ảnh biểu trưng cho quyền lực ngày hôm nay: những chiếc ghế (người Nam bộ thường có câu “ranh ngôn”: “ghế thì ít mà đít thì nhiều”), nhưng là những chiếc ghế gãy được Thông đặt trên những vũng đen:

Red Superman (Siêu nhân đỏ) với tấm thân hộ pháp bay xuyên qua rác rưởi; những thân thể oằn xuống dưới sức nặng của chiếc xe tăng bọc thép mang tên “Military Secret” (Bí mật quân sự)và hai bức tranh Ghế 1 và Ghế 2 có lẽ cũng cùng một trường khái niệm.

Red Superman

Chairs 1

Chairs 2

Những thông điệp rõ ràng và thẳng thắn. Có phải vì thế mà chúng “nhàm” đối với nhiều người? Với một bộ phận người phương Tây, nơi mà không khí dân chủ cho phép họ chứng kiến, lắng nghe hoặc tham dự vào quá nhiều những phong trào phản biện xã hội, thì có lẽ những tiếng nói của Thông qua tranh khiến họ cảm thấy không mới; hoặc đôi khi sự lười biếng của tư duy hay sự thờ ơ, vô cảm trước những thông điệp đến từ một xứ sở xa lạ không khiến họ phải dừng chân. Với một bộ phận người Việt Nam, có lẽ sự “nhạy cảm” chính trị trong những bức vẽ của Thông khiến họ lảng tránh. Dù là thế nào đi nữa, nếu đặt trong bối cảnh xã hội cụ thể, tranh của Thông thực sự không hề “nhàm” hay “nhạt”. Cũng tựa như với đề tài Tình yêu, hàng triệu nghệ sĩ khai thác tưởng như cạn kiệt mà vẫn không hề nhàm chán. Tình yêu không bao giờ nhàm chán vì đó là tình cảm muôn thuở của loài người, và người ta không ngừng có nhu cầu lắng nghe, chia sẻ, sống trong nó. Đề tài “cập nhật” của Thông, đặt trong bối cảnh hiện nay ở Việt Nam, cũng không hề nhàm chán, vì vẫn còn rất nhiều người muốn lắng nghe, chia sẻ và được cảm thấy ít nhất mình được sống trong một không khí phản biện xã hội, để được cảm thấy ít nhất mình có thể cùng tư duy theo một cách khác những gì người ta nói với mình. Đối với những người còn lương tri, tự trọng vì mang trong mình dòng máu Việt, có lẽ những giễu nhại của Thông với dòng tranh Đông Hồ “đậm đà hồn dân tộc” khiến họ bị tổn thương. Và sự tổn thương này là cần thiết, là chính đáng. Có lẽ Thông muốn người xem phải bị “tổn thương” để suy nghĩ nhiều hơn về những mai một giá trị truyền thống cũng như dũng cảm đối diện với những sự thật đau lòng.

Khách xem tranh

Phạm Huy Thông với một đạo diễn phim tài liệu Pháp

Thông còn khá trẻ và đầy tâm huyết nên cũng không hề muốn giấu giếm những trăn trở chân thành và táo bạo của mình. Chiểu theo tiền lệ thì không ít người đoán già đoán non rằng cuộc triển lãm kéo dài một tháng của Thông có lẽ sẽ “đóng cửa sớm”. Nhưng sự thực không phải như vậy, ít nhất cho đến ngày hôm nay. Có thể vì sự hăng hái của tuổi trẻ đối với ai đó là vô hại? Hay bởi vì điều gì khác? Chuyện này thì xin không bàn tới nữa, vì đối với tôi, được xem tranh của Thông cũng tựa như được cảm nhận một luồng sinh khí mát mẻ giữa cái nóng ngột ngạt đến kinh người này. Như thế là đã đủ.

_________________________

[*]Tôi xin không bàn về nghệ thuật hội họa vì tôi chỉ là một kẻ ngoại đạo đối với lĩnh vực này.

-------------------

Các bài đối thoại khác về mỹ thuật: